وفای به عقود در رأس سوره مائده است + صوت
عضو علمی مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران با بیان اینکه وفای به عقود، رأس موضوعات سوره مائده است، گفت: اگر کسی اسلام را پذیرفت لاجرم عهدهایی بسته است و «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» شامل همه می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا، اولین جلسه از سلسله‌جلسات تدبر در سوره مبارکه مائده با عنوان آشنایی با فضای کلی سوره در ادامه جلسات «شناخت عارضه‌های جمعی و شیوه مواجه با آن» که در ابتدا به تدبر در سوره مبارکه توبه (برائت) پرداخته شد، با تدریس هانی چیت‌چیان، عضو علمی مدرسه دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران شب گذشته، بیست و سوم بهمن‌ماه در مسجد کوی دانشگاه تهران برگزار شد.
وی در آغاز سخنان خود با اشاره به بحث «بعث» گفت: در هر بعثی، پرده‌ای از روی حق برداشته و حق اقامه می‌شود. این ماجرا اگر چه به طور ویژه در انبیای الهی جلوه دارد، اما مخصوص انبیای الهی نیست، بلکه قیام برای خدا برای قاطبه انسان‌های مؤمن هم هست. این نکته بسیار مهمی است که اتفاقاً بعث را با موضوع انقلاب اسلامی ربط می‌دهد، در بعث قیامت فعلیت انسان‌ها برداشته می‌شود و حاکمیت مطلق خداوند است و حتی موجود دیگری اذن تکلم ندارد، ولی در بعث‌های دنیا همچنان فعلیت انسان‌ها برقرار است و بعد از بعث هم می‌بینید که انسان‌ها در تحقق حاکمیت الهی اختلال ایجاد می‌کنند، به تعبیری بعث موقعیتی است که مردم را در موضع اقامه قسط قرار می‌دهد و ناس (اجتماع عمومی جامعه) حرکتی برای اقامه قسط می‌کند.
فلسفه وجودی بعث
چیت‌چیان اظهار کرد: فلسفه وجودی بعث ایجاد یک حرکت اجتماعی برای اقامه است. قرار نیست بعث در دنیا با این سنجیده شود که بعد از آن چه اتفاقاتی افتاده؟ چنانچه با هم 16 جلسه سوره توبه خواندیم از امشب هم سوره مائده را می‌خوانیم و می‌بینیم که بعد از بعث پیامبر(ص) چقدر جاهلیت‌های ثانی بدتر از جاهلیت‌های ابتدایی شکل می‌گیرد. پس بعث چه فایده‌ای داشت؟ آدم‌ها که بعضاً شیطنت‌های بدتری هم کردند. خیلی مهم است که با چه معیاری بعث را ارزیابی کنید. این خیلی سؤال مهمی است و خیلی‌هایمان به دلیل تجربه‌های ناقص خودمان تصور کاریکاتوری از بعث داریم و فکر می‌کنیم بعدش گل و بلبل است، خدا می‌گوید مردم امت واحده در کفر شده بودند و ما اساساً با بعثت انبیا تفرقه ایجاد کردیم.
وی با بیان اینکه اگر صرفاً بخواهید بر اساس نظم ارزیابی کنید خیلی جوامع کفر منظم‌تر هستند و به یک قوامی رسیده‌اند، گفت: این خیلی نکته مهمی است که صرف شکل گرفتن نظم بدون باورهای عمیق مورد نظر خدا نیست. اصلاً انبیا آمدند اختلاف ایجاد کردند چون آن وحدت، مطلوب نیست، مگر هر وحدت و نظمی مطلوب است؟ در بعث انبیا انجام دادن عبادت خدا و توحید آسان‌تر از قبل از خودش شد، یعنی در آن نظم پیش از بعث انبیا عبودیت خدا سخت‌تر بود. یکی از شاخصه‌های بعث این بود که زمینه را برای عبودیت خدا ساده‌تر کند و تفاوتش در دینداری حداقلی و حداکثری است. در نظام شرک هم زمینه را برای دینداری فراهم می‌کنند به شرطی که تنه به تنه آن‌ها زده نشود. انبیا با بعثشان می‌آیند تا زمینه را برای دینداری حداکثری فراهم کنند. بعث آغاز حرکت جامعه به آن سمت است نه نقطه رسیدن به آن غایت. شما نباید با غایت بسنجید، بلکه باید با حرکتش آن را بسنجید، تفاوت بعث در آغاز حرکت در قبال سکون است و بعث همه انبیا از این جنس بود.
چیت‌چیان ادامه داد: بعث یک اتفاق در حال حرکت است و بشر موظف است که مثل بعث را در زندگی‌اش تکرار کند، چون انسان‌ها سعی می‌کنند به شرک خو گرفته و در آن نظمی را برقرار کنند، فقط این موضوع اجتماعی نیست و در ساحت فردی نیز این اتفاق می‌افتد. به نوعی از عبادت‌ها خو می‌کنند و باید اتفاق‌هایی بیفتد و این آرامش غیر توحیدی را به هم بریزد. در زندگی‌های خودمان هم به این بهم‌ریختگی‌ها احتیاج داریم. خدا ما را با چنین برانگیختگی‌هایی مأنوس کند.
وی با ورود به بحث این جلسه اظهار کرد: از محضر سوره مبارکه توبه، بیرون آمدیم و از این جلسه سوره مبارکه مائده را شروع می‌کنیم که احتمالاً آخرین یا یکی مانده به آخرین سوره نازل شده است، بین این سوره و سوره توبه، اختلاف نظر است و در هر صورت این دو سوره جمع‌بندی حرکت توحیدی پیامبر اکرم(ص) بوده و به یک جریان تبدیل شده است. روایت داریم از امیرالمؤمنین علی(ع) که این سوره قبل از قبض روح پیامبر(ص) نازل شده است، دو یا سه ماه قبل از رحلت پیامبر(ص).
عضو علمی مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران اظهار کرد: لازم است اول بدون پیش‌داوری با فضای سوره آشنا شویم، هم فضای نزولش و هم محتوای سوره را بررسی کنیم، با فضای نزول شروع می‌کنیم و بعد وارد خود سوره می‌شویم.
وی در مورد فضای نزول سوره، گفت: سوره بعد از فتح مکه و در اوج حاکمیت اسلام و در هنگامه حجةالوداع نازل شده است، یعنی آخرین حج پیامبر(ص) که بعد از آن پیامبر(ص) رحلت کردند، دو تا سه ماه مانده به رحلت پیامبر(ص). یکسری روایت داریم که پیامبر(ص) سوار بر چهارپایی بودند که این سوره نازل شد و اینقدر سوره سنگین بود که پیامبر از حال رفتند و بعد وقتی به هوش آمدند سوره مبارکه مائده را خواندند. با توجه به مجموعه روایات یا سوره یکپارچه نازل شده یا اگر اینطور هم نبوده بین آن آیه دیگری نازل نشده یعنی در یک بازه زمانی کوتاه بوده، مثلاً سوره بقره طوری است که بین آن سوره‌های دیگری نازل شده است. این سوره یکپارچگی در نزول داشته است.
اقوال مختلف در مورد جابه‌جایی آیات مائده
چیت‌چیان ضمن اشاره به این مطلب که در مورد جابه‌جایی آیات سوره اقوال مختلفی هست، اظهار کرد: یک قول می‌گوید که آیات عیناً یکپارچه آمدند و هیچ تغییری در آن اتفاق نیفتاده و قول دیگری هم معتقد است که آیات جابه‌جا شده‌اند، جمع بین این دو قول بیان نورانی حضرت علامه است که می‌فرماید ادله‌ای که به لحاظ تاریخی در هر دو حالت گفته می‌شود کافی و بر سبیل حجت نیست و چون اینطور است باید خود متن را بررسی کنیم و نمی‌توانیم با فضای تاریخی به جمع‌بندی برسیم، از آنجایی که خدا با سوره در قرآن احتجاج کرده یعنی گفته اگر می‌توانید سوره‌ای مانند قرآن بیاورید و نگفته اگر می‌توانید آیه‌ای مانند قرآن بیاورید، نشان می‌دهد که واحد احتجاج خدا سوره است و در نتیجه سوره نباید طوری جابه‌جا شده باشد که حجیت آن از بین رفته باشد، چون از حجیت افتادن قرآن پایه دین را می‌زند و لذا به دلیل سکوت اهل بیت(ع) یا آیه‌ای جابه‌جا نشده یا اگر جابه‌جا شده مخل احتجاج آن نبوده و فکر می‌کنم این بیان، بیان قوی‌ای برای این ماجرا باشد. اگر این جابه‌جایی مخل ساختار قرآن بوده باشد، نمی‌شود که اهل بیت(ع) آن را امضا کرده باشند، پس حتماً تغییر مخل معنا اتفاق نیفتاده است.
وی با بیان اینکه با توجه به فضای نزول چند موضوع جدی در سوره داریم، عنوان کرد: اولین چالش، مدیریت جامعه اسلامی در حوزه حاکمیت است چون هم گسترده شده و هم جمعیت بالا رفته و ساختارهای اجتماعی پیچیده‌تری را می‌خواهد و همینطور چالش دیگر تداوم جامعه اسلامی بدون رسول خداست و این خیلی مطلب مهمی است که پیامبر نباشد قرار است چطور جامعه اسلامی ادامه پیدا کند، موضوع سر جانشین نیست، اساساً حاکمیت دینی را بدون رسول خدا چه کار کنیم؟ ختم نبوت و وحی اتفاق می‌افتد، تا قبل از این از آنجایی که بعث اتفاق می‌افتاده هر وقت مسلمان‌ها با چالشی مواجه می‌شدند آیه نازل می‌شد، از این به بعد قرار نیست آیه‌ای نازل شود. این سؤال، سؤال جدی است، چون شما دائم مسئله و رویداد دارید.
این معلم قرآن گفت: یک بار در جنگ احد خبر رحلت پیامبر(ص) پخش شد و همه اسلحه‌ها را انداختند و رفتند، یعنی وسط جنگ، جنگ را رها کردند و رفتند. حال تصور کن که یک حکومت است و برگشتش به عقب هم به این راحتی نیست، اضافه کنید به این نکته مطلب سوره نصر را ـ ظاهراً قبل از این سوره، سوره نصر نازل شده است ـ که می‌گوید فتحی اتفاق افتاده است و مردم گروه گروه وارد دین شدند در حالی که از دین هیچ چیزی نمی‌دانند و وارد دین شده‌اند، یعنی بحران تازه مسلمانان غیر مؤمن در جامعه اسلامی وجود دارد، یک جمعیت عظیم تازه مسلمان وارد دنیای اسلام شده در حالی که دیندار نشده است. این بحران به قدری جدی است که جاهلیت اولی شروع به شکل گرفتن می‌کند، فرد با فرهنگ خودش وارد اسلام شده و هنوز فرهنگش مورد اصلاح قرار نگرفته است، و حالا جاهلیت در اسلام خودش را نشان می‌دهد، این بحران جدی‌ای در فضای حکومت اسلامی است.
تبیین دینداری
وی ضمن اشاره به این مطلب که از مجموع این مطالب می‌توان فهمید که سوره مائده تبیین دینداری و تعمیق آن در جامعه برای جریان‌سازی حکومت دینی است، بیان کرد: این گزاره خیلی مهم است، یعنی با همان فضای نزول اگر پاسخ به چالش فضای نزول بوده باشد باید دینداری را در جامعه تعمیق دهد تا جامعه بتواند مسیر خودش را بدون حضور رسول اکرم(ص) هم طی کند، این بسیار عنصر مهمی است، ما امت اسلامی پیامبر(ص) هستیم که همچنان این چالش را داریم. آیا واقعاً در آنجا که حکومت اسلامی است تعمیق اتفاق افتاده است؟
غرض جامع از سوره مائده
چیت‌چیان در مورد محتوای سوره، اظهار کرد: طبق نظر علامه، غرض جامع از این سوره دعوت به وفای عهد و پایداری در پیمان‌ها و بی‌اعتنایی نکردن به امر آن است. آیه اول سوره «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد به قراردادها[ى خود] وفا كنيد» البته به این موضوع اشاره می‌کند و اینکه عادت خدای تعالی به رحمت و آسان کردن تکلیف بندگان، جاری شده است، یعنی بنای خدا بر این است که انسان‌ها وقتی تقوا پیشه می‌کنند مشمول رحمت خدا می‌شوند و اساس دینداری بر سادگی است نه تکلف و نیز کسی که طاعت امام را ترک گوید و حدود و میثاق‌های دین را نگه ندارد بر او سخت گرفته می‌شود. به همین جهت است که بسیاری از احکام حدود و قصاص و اشاره‌ای به بسیاری از ظلم‌های بنی اسرائیل و ... در این سوره آمده است و در آیاتی نیز بر مردم منت می‌گذارد که دین را برای آن‌ها تمام کرد و در عین حال عسر و حرجی هم نیست برای اینکه جریان حکم الهی جاری شود که مفید برای انسان است. مناسب با زمان نزول در این سوره تذکر این مطالب آمده است. اهل حدیث اتفاق دارند که این سوره آخرین سوره نازل شده است و مطالب مناسب با این وضع بوده و در این سوره خداوند به حفظ پیمان‌هایی که از بندگانش گرفته سفارش می‌کند. موضوع سوره مائده این است که پای عهدهایی که بسته‌اید بایستید. این جان مطلب است.
وی با بیان اینکه وفای به عقود رأس موضوعات سوره مائده است، گفت: با این معنایی که گفته می‌شود، همه ما را شامل می‌شود، یعنی اگر کسی اسلام را پذیرفت لاجرم عهدهایی بسته است. «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» شامل همه می‌شود. این سوره به طور ویژه خطاب اهل کتاب دارد و چالشش این است که چرا بر سر پیمانتان با پیامبرتان نایستادید.
یادآور می‌شود، این جلسات یکشنبه‌های هر هفته بعد از نماز مغرب و عشا صرفاً در مسجد کوی دانشگاه تهران به نشانی تهران، خیابان کارگر شمالی، روبه‌روی خیابان پانزدهم برگزار می‌شود. پخش زنده جلسات نیز از طریق لینک https://www.skyroom.online/ch/elmshahr/madresedoa در دسترس قرار می‌گیرد.
انتهای پیام
