کیفیت زندگی دانشجویان پایین‌تر از حد متوسط است

به گزارش خبرنگار ایکنا، رضا مهدی، عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، امروز سه‌شنبه 19 اردیبهشت‌ در همایش «مسائل اجتماعی زندگی دانشگاهی»، که از سوی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار می‌شود، با موضوع «کیفیت زندگی دانشگاهی دانشجویان» به سخنرانی پرداخت.

در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید؛

بحث بنده درباره کیفیت زندگی دانشجویی به پژوهشی برمی‌گردد که چند سال قبل در دانشگاه‌های دولتی شهر تهران انجام دادم، اما چون تجربه معاونت هم داشته‌ام، به صورت عملی دیده‌ام که چقدر دانشجویان ما دغدغه دارند و از آن هم غفلت شده است. درباره مفهوم کیفیت زندگی دانشگاهی لازم است بگویم که مراد همان وضعیتی است که یک دانشجو در زندگی داخل و خارج دانشگاه دارد و اجزای تشکیل‌دهنده آن آموزش، پژوهش، رفت و آمدها و دسترسی‌ها، اسکان، هزینه‌های کلی زندگی یک دانشجو، تغذیه، روابط بین استاد و دانشجو، تفریح و نشاط آنها، روابط خانوادگی، رشد فردی، آینده شغلی و... هستند. مخصوصاً امروز بسیاری از دانشجویان در مورد آینده شغلی و اقتصادی خودشان ابهام دارند.

رابطه کیفیت زندگی و یادگیری دانشجو

کیفیت زندگی دانشجویان علامتی از میزان رضایت آنها از زندگی و زیست دانشجویی است و اگر چنین چیزی را ارزیابی کنیم، به راحتی متوجه می‌‌شویم آیا آنها رضایت دارند یا خیر و این عاملی مهم برای سیاستگذاری در آموزش، پژوهش، رفاه و... است. برخی فکر می‌کنند رضایت دانشجو چه ربطی به آموزش و پژوهش دارد، اما در مطالعات متعدد ثابت شده که رضایت دانشجو و ارتقای کیفیت زندگی‌اش دو پیامد بسیار مثبت دارد که یکی ارتقای کیفیت یادگیری است. کسی که در زندگی از حداقل‌ها بهره‌مند است، قطعاً ذهنش او را برای یادگیری بیشتر یاری می‌کند. مورد دوم بهبود کیفیت نظام دانشگاهی و در رأس آن آموزش و پژوهش است. به عبارتی، دانشجو هم عامل ارتقای کیفیت و هم تأثیرپذیر از کیفیت است و دانشگاه بی‌کیفیت هم به دانشجو آسیب می‌زند و مسلماً دانشجوی با کیفیت هم باعث ارتقای دانشگاه می‌شود.

آنچه اثبات شده و می‌توان بر آن تأکید کرد این است که یادگیری دانشجوی راضی بهتر است و این دانشجو در میان همسالان خود انرژی بیشتری را ایجاد کرده و در دوران پس از تحصیل هم موفق‌تر خواهد بود. در خانواده هم اگر فرزندی تربیت کنید که از زندگی و اطرافیان راضی باشد و کیفیت زندگی در آن خانواده محقق شده باشد، قطعاً او انرژی بیشتری را برای خانواده تولید می‌‌کند و آینده موفق‌تری خواهد داشت. بنابراین از طریق افزایش کیفیت زندگی دانشجویی می‌تواند آینده جامعه را تضمین کرد.

کیفیت زندگی دانشجویان کمتر از حد متوسط

نظریه «تسری و جریان سرریز رضایت و نارضایتی‌ها» نظریه‌ای است که بنده در دانشگاه‌ها به خوبی آن را لمس کرده‌ام و معتقدم هم در دانشگاه و هم در روابط دانشگاه و جامعه حاکم است؛ بدین معنا که وقتی دانشجو در حوزه آموزش ناراضی است آن را به سایر حوزه‌ها و مخصوصا جامعه سرریز می‌کند. در درون خانواده هم وقتی نارضایتی باشد این نارضایتی به دانشگاه هم سرایت می‌کند. دانشجویی که خانواده‌اش در تأمین مسکن، تغذیه و رفاه مشکل دارند، با چه زبانی باید او را به یادگیری، تحصیل و رفتار خوب راضی کنیم؟ این امر نشان می‌دهد که اگر می‌خواهیم کیفیت زندگی دانشجویان را لحاظ کنیم، باید ابعادی فراتر از دانشگاه و حتی ابعاد حکمرانی را در نظر بگیریم، چون دانشجو قشری آرمان‌خواه است و کشورها را مقایسه می‌کند و هر جا نقصی را در حکمرانی مشاهده کند، آن را به دانشگاه و کلاس درس هم سرریز می‌کند.

در مجموع پژوهش بنده نشان داد که کیفیت زندگی دانشجویان به طور معناداری کمتر از حد متوسط است و دانشجویان از کیفیت زندگی تحصیلی خود رضایت ندارند و این امر تبعاتی خواهد داشت. همچنین، روابط فرهنگی، محل زندگی و اوقات فراغت از مؤلفه‌های اصلی افزایش‌دهنده کیفیت زندگی بوده و رضایت دانشجویان با اختلاف معناداری در این موارد قابل مشاهده بوده است. مؤلفه‌هایی همانند امکانات حمل و نقل، خدمات ورزشی و رفاهی، سلامت جسمی و فردی و امکانات درمانی دانشگاه‌ها و وضعیت غذای دانشگاه‌ها نیز از جمله موجبات نارضایتی آنها بوده است. دسترسی‌ها هم به لحاظ مسافت و هم هزینه مسئله مهمی برای دانشجویان است. سلامت جسمی و امکانات درمانی دانشگاه‌ها هم در چند سال گذشته تغییری نکرده است.

اهمیت توجه به تغذیه دانشجویان

یکی از عوامل اصلی ناراحتی و برخی مواقع نارضایتی و حتی اعتصاب دانشجویان کیفیت غذای دانشگاه است و بخش زیادی از وقت دانشگاه‌ها صرف همین مسئله می‌شود و همیشه هم در این زمینه مشکل وجود داشته است. چند سال قبل و در زمان آقای دکتر نوبخت، جلسه‌ای در سازمان برنامه و بودجه داشتیم و گفتیم مگر دانشجویان چقدر غذا می‌خورند؟ پس بهتر است که تمام هزینه‌های غذایی آنها را به نحو احسن تأمین کنیم تا میزان نارضایتی کمتر شود. یکی دیگر از کاهنده‌های کیفیت زندگی دانشجویی، نیز وضعیت شغلی آینده آنهاست. الان یکی از مسائل مهم ما این است که دانشجویان می‌گویند حتی اگر از دوره دانشجویی شغلی به دست بیاوریم و کار کنیم، با وضعیت بد اقتصادی و تورم کنونی زندگی ما به خوبی نمی‌گذرد.

یک نتیجه جالب که می‌تواند برای سیاستگذاران مناسب باشد این است که بنده بومی و غیربومی بودن دانشجویان را بررسی کردم و متوجه شدم که دانشجویان غیربومی احساس رضایت بیشتری از زندگی دانشجویی در تهران دارند، در حالی که شاید در نگاه اول ممکن است عده‌ای گمان کنند که این روند باید برعکس باشد و دانشجویان بومی رضایت بیشتری داشته باشند. البته یکی از دلایل می‌تواند این باشد که امکانات رفاهی تهران بهتر از شهرستان‌هاست.

پس وقتی کیفیت زندگی دانشجویی و دانشگاهی پایین است، یکی از تأثیرات اصلی آن بر یادگیری دانشجویان است و به همان نسبت رفتار و عملش تغییر می‌کند. در این شرایط دانشجو کنش و واکنش بسیار ضعیفی دارد و با دوستان خود چندان مراوده نخواهد داشت. مسئله بعدی موفقیت فرد و جامعه است. وقتی دانشجو راضی باشد، قطعاً فعال‌تر خواهد بود، اما اگر چنین چیزی فراهم نباشد، در دوره تحصیل کم‌کاری و ناامیدی خواهد داشت و این امر جامعه و فرد را دچار مشکل می‌کند. این امر اثبات شده است و جای شک و شبهه‌ای وجود ندارد.