به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی موزه سینما، نشست تخصصی نگاهی به سینمای زندهیاد رسول ملاقلیپور با حضور اکبر نبوی پژوهشگر، روزنامهنگار و منتقد سینما عصر چهارشنبه پنجم مهر در سالن فردوس موزه سینما برگزار شد.
اکبر نبوی در ابتدای صحبتهای خود به تقسیمبندی آثار در سینمای ایران اشاره کرد و گفت: به صورت کلی سینما ایران دارای سه دسته فیلم است؛ فیلمهای دارای مخاطب خاص مثل آثار سهراب شهیدثالث و عباس کیارستمی که به آن به اشتباه سینمای هنری گفته شد. دسته دوم فیلمهای عوامزده است که نقطه مقابل سینمای خاص قرار دارد و وجوه زیباییشناسی و هنری ندارد. دسته سوم سینمای مردمگرا است که هم وجوه هنری و روایت گرا دارد و هم به نیاز مخاطب توجه میکند. این سینما برای مردم فیلم میسازد اما نه صرفا بر اساس غریزه بلکه با فطرت مخاطب کار دارد. آثار افرادی مانند رسول ملاقلیپور در این دسته قرار دارد یعنی نه آنقدر سنگین است که مخاطب خاص داشته باشد و نه به مولفههای سینمایی و هنری، فرهنگی و سیاسی بیاعتنا بوده است.
نگاه انسانگرایانه
نبوی با بیان اینکه سینما با جامعه و جامعه با سینما همیشه با هم دیالکتیک دارند، افزود: این دیالکتیک، تعالیدهنده است و چنانچه به آن توجه نشود، سینمای عوامزده رونق میگیرد. آثار رسول ملاقلیپور با جامعه گفتوگو میکند. زمانی فیلمساز میتواند با جامعه مخاطب دیالکتیک (گفتوگو) خوب و پیشبرنده داشته باشد که این گفتوگو در فرآیند سلوک هنری او و پیش قبل از ثبت روایت جلوی دوربین در درون هنرمند رقم خورده باشد. ملاقلیپور در آثارش آنقدر در انسانگرایی جلو میرفت که گاهی ممکن است در اثر سوءتفاهم او را اومانیست در نظر بگیرند. اما او مطلقا اینطور نیست و اتفاقا در دایره معرفت توحیدی اوست که انسان جایگاه مرتفعی دارد. گاهی میگویند آثار او ضد جنگ است مثل فیلم «نجاتیافتگان» که سالها توقیف بود و این اتهام را به او میزدند درحالیکه تمام آثار جنگی حاتمیکیا، احمد مرادپور، مسعود کیمیایی، بهرام بیضایی و ... هم ضد جنگ هستند.
آثار ضد جنگ
وی ادامه داد: اشعار شاعران بزرگی مثل قیصر امینپور، نقاشیها، تئاترها و موسیقیها در حوزه دفاع مقدس تماما ضد جنگ هستند. چراکه اساسا دفاع یک ملت در برابر تجاوز، ماهیتا ضد جنگ است. جنگ پدیدهی قابل تقدیسی نیست بلکه دفاع است که باید مقدس شمرده شود. پس بله، تمام آثار ملاقلیپور ضد جنگ است اما مطلقا ضد دفاع نیست. چون هیچ هنرمند باشرافتی، دفاع ملت خود را زیر سوال نمیبرد و کسانی که برخی از آثار رسول را ضد جنگ میدانند، تفاوت جنگ و دفاع را نمیدانند.
نبوی سینمای دفاع مقدس ایران را به سه دسته تقسیم کرد و گفت: سینمای دفاع مقدس به سه دسته اجتماعی، حماسی و انسانشناسانه تقسیم میشوند. به طور مثال فیلمهای «افق»، «عقابها، «کانیمانگا» و... سینمای حماسی، فیلمهای «قارچ سمی»، «آژانس شیشهای»، «باشو غریبه کوچک» و... سینمای اجتماعی است و سینمای انسانشناسانه که رسول ملاقلی پور پایهگذار آن است با فیلم «پرواز در شب» آغاز میشود. در این آثار چیزی که اهمیت دارد واکاوی جهان درونی انسان، ابعاد رازآمیز او و نوع مواجههاش با پدیده ضد زندگی و سختی است به نام جنگ و روایت پیرامون این انسان و احوالات او شکل میگیرد.
وی با بیان اینکه رسول ملاقلی پور از معدود فیلمسازانی است که دارای یک نگاه آرمانگرایانه بود و درعینحال به واقعیت هم توجه دارد، گفت: رسول چون ذاتاً انسان کنشمندی بود، گاهی آنقدر در واقعگرایی شدت عمل به خرج میداد که بعضا احساس میشد با یک آنارشیست مواجه هستیم. درحالیکه رسول بههیچوجه آنارشیست نبود بلکه یک کنشمند بیقرار بود. در میان سینماگران ایرانی، مسعود کیمیایی هم انسان کنشمندیست و این کنشمندی در آثارش تجلی دارد. این ویژگی (آرمانگرایی و واقعبینی) دستاوردهای بسیاری را رقم زده و اگر نبود، فیلمهایی مثل «خسوف»، «مجنون»، «نسل سوخته»، «پناهنده» و «قارچ سمی» ساخته نمیشد. ما در این آثار با آدمهای حاشیه جامعه و طرد شده روبرو هستیم که تلخیهایی را روایت میکنند.
نبوی بیان کرد: هنر، ترجمه موقعیتهای انسانی و حاصل تجربه فردی هنرمند یا انسانهای دیگر است و اگر این ترجمه اتفاق نیفتد اثر هنری شکل نمیگیرد. رسول ملاقلیپور جدای از آنکه بچه جنوب شهر بود و تلخیهای طبقه فرودست را کاملاً تجربه کرده بود، میگفت برای ساخت فیلم مجنون سه ماه با دستفروشهای خیابان انقلاب زندگی کرده است. او به دلیل حضورش در جنگ و تجربهاش است که میتواند تا این اندازه صریح و بیپروا از دفاع مقدس سخن بگوید.
زنان در آثار ملاقلی پور
این پژوهشگر سینما درباره نقش و حضور زنان در آثار ملاقلیپور نیز بیان داشت: زنان در آثار رسول ملاقلی پور بسیار باشکوه و کنشمند هستند. این کنشمندی، در فیلم «هیوا» که یک غزل عاشقانه است، در خسوف، پناهنده، نجاتیافتگان، نسل سوخته و میم مثل مادر دید، لمس و تجربه کرد. کاراکتر هیوا و شخصیت او یک فصل و یک مقطع مهم از تاریخ کشور را نیز روایت میکند و یک واقعه را رقم میزند. در فیلم «نجاتیافتگان» زن را در متن جنگ میبینیم و این اولین بار است که زنان و حضورشان در متن جنگ به تصویر کشیده میشود و در فیلم «پناهنده» هم به همین شکل است.
اکبر نبوی در ادامه صحبتهای خود سینمای رسول ملاقلی پور را به چهاردسته فیلمهای اجتماعی، دفاع مقدس که حماسی و انسانشناسانه است و ملودرام و آثار سیاسی (دو فیلم) تقسیم کرد. وی همچنین به دیگر آثار این کارگردان اشاره کرد و گفت: «نسل سوخته» یک فیلم اپیزودیک در سه قسمت است که قهرمان آن ستاره در دو موقعیت اجتماعی و فردی باز هم یک زن کنشگر است. ستاره مثل یک اکسیر حیاتبخش در آن فضا و خانه است که عمارت را زنده میکند و در قسمت سوم میبینیم که نسل ستاره میخواهند حقشان را بگیرند.
وی با بیان اینکه در فیلم «سفر به چزابه» یک روایت نظربازانه داریم، افزود: این یک فیلم سوررئال و فراواقعی است. رسول ملاقلی پور میگفت شهید حسن شوکتپور این فیلم را برای من در حالت یک خواب هیبنوتیزمی روایت کرد و من آن را ساختم. او جامعه را با این فیلم به 10 سال قبل میبرد و به ما یادآوری میکند که چه بر ما گذشته تا آنها را فراموش نکنیم.
این منتقد سینما درباره فیلم «مزرعه پدری» نیز توضیح داد: این فیلم جزء آثار ضعیف دفاع مقدسی رسول ملاقلیپور است ( درعینحال که چندین سکانس درخشان دارد که هرکدام ارزش یک فیلم را دارند) نمیدانم چرا اصرار داشت که مجدد به سوررئال بپردازد. حتی انتخاب بازیگران آن هم مناسب نبود. در فیلم «قارچ سمی» که یک فیلم اجتماعی و درعینحال به شدت سیاسی است، ما شاهد تحقق همان پیشبینیهایی هستیم که رسول در «نجاتیافتگان» از زبان شهدایی که از عالم معنا به عالم ماده برگشته بودند، روایت کرده بود.
نبوی با اشاره به فیلم «میم مثل مادر» و روایتهای خاص این اثر تصریح کرد: «میم مثل مادر» نشان داد رسول ملاقلیپور آنقدر بر سینما مسلط شده که میتواند با ساخت یک ملودرام محکم و خوشساخت، مخاطب را شگفتزده کند. ملودرام در سینمای ایران کم ساخته نشده، درباره مادر هم آثار بسیاری داریم اما بااینوجود مگر چند فیلم داریم که مادر و مادرانگی را اینگونه روایت کند؟ در فیلم «میم مثل مادر» سپیده در متن جنگ حضور داشته و بعد هم مادرشدنش و نقص عضوی که فرزندش دارد و حالا رفتارهای مادر و پدر را میبینیم. مادرانگی سپیده باعث میشود که آن کودک معلول، اینطور باشکوه در فیلم بدرخشد. سعید (شخصیت کودک در فیلم میم مثل مادر) محصول دفاع این ملت است. در دفاعی که در برابر تجاوز صورت گرفته، طبیعتاً آسیبهای به ملت مدافع وارد میشود، به همین دلیل است که سعید آسیب دیده اما هم صورت زیبایی دارد و هم سیرت زیبایی، زیرا دفاع زیبا است.
وی در خاتمه صحبتهای خود بیان کرد: رسول ملاقلی پور میخواست بعد از فیلم «میم مثل مادر» یک فیلم درباره عاشورا بسازد که متاسفانه درگذشت به شدت زودهنگامش این فرصت را از او و ما گرفت.
این نشست به مدت سه ساعت با حضور اعضا باشگاه مخاطبان موزه سینما و علاقهمندان سینما در موزه سینما برگزار شد.
انتهای پیام