عدالت اجتماعی را نمی‌توان به عدالت توزیعی فروکاست

به گزارش ایکنا، نشست «در باب فلسفه عدالت» امروز چهارشنبه 29 شهریورماه، از سوی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی برگزار شد.

رضا ماحوزی، عضو هیئت علمی سوی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی، در ابتدای این نشست درباره فعالیت‌های علمی حجت‌الاسلام احمد واعظی گفت: ایشان خط سیری در دو حوزه هرمنوتیک و اندیشه سیاسی برای خودشان ترسیم کرده‌اند که با یک سرچ ساده در اینترنت می‌توان مشاهده کرد که ایشان از کجا شروع کرده و در کجا قرار دارند اما بنده به صورت مختصر به برخی از شئون علمی و اجرایی ایشان اشاره می‌کنم. دکتر واعظی، استاد دانشگاه باقرالعلوم هستند و در دفتر نهاد رهبری در دانشگاه‌ها در دهه هفتاد، معاونت امور استادان را بر عهده داشته‌اند.

وی افزود: همچنین معاونت جامعه الزهرا(س) به مدت یک‌سال و نیم، معاونت آموزش و تحقیات قوه قضائیه، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، از دیگر مسئولیت‌های ایشان است. دکتر واعظی در چندین مجله علمی، عضو هیئت تحریریه و مدیر گروه فلسفه‌های مضاف دانشگاه باقر العلوم(ع) نیز هستند.

ماحوزی بیان کرد: از جمله افتخارات علمی ایشان این است که برنده جایزه کتاب سال کشور بوسنی برای کتاب «درآمدی بر هرمنوتیک» و برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سال 1391 بوده‌اند. ایشان در حوزه سیاست نیز چند کتاب را منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد جدیدترین نظریات وی در حوزه عدالت چه خصوصیاتی دارد. این کتاب‌ها شامل «حکومت دینی»، «از نظریه عدالت تا لیبرالیسم سیاسی جان رالز»، «درآمدی بر فلسفه سیاسی اسلامی» و «شیعه و اندیشه سیاسی» «نقد و بررسی نظریه‌های عدالت» است. می‌توان چندین کتاب دیگر در حوزه هرمنوتیک به این لیست اضافه کرد. همچنین ده‌ها مقاله در حوزه‌های مختلف از وی منتشر شده است.

نقد دیدگاه سروش در زمینه قبض و بسط شریعت

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، در این نشست و در سخنانی گفت: بنده در دهه شصت مشغول کارهای حوزوی بودم البته از سال 1361، تابستان‌ها را بیشتر در فضای فلسفه غرب کار می‌کردم و از سال 1365 هم یادگیری زبان تخصصی را بدون حضور استاد شروع کردم. به یاد دارم وقتی شروع کردم، گاهی ترجمه یک صفحه برایم سه ساعت طول می‌کشید. تا اینکه از سال 1369 که موضوع قبض و بسط تئوریک شریعت از جانب آقای سروش آغاز شد بنده از اولین افرادی بودم که نقدی بر این دیدگاه ایشان نوشتم. سال 1374 کتابی تحت عنوان «تحول فهم دین» نوشتم که تمامی دعاوی قبض و بسط را تبیین و نقد کردم. پس از اینکه این کتاب را نوشتم وارد بحث هرمنوتیک شدم و سال 1379 کتاب «درآمدی بر هرمنوتیک» را نوشتم و تا الان هم این موضوع را پیگیری می‌کنم.

وی افزود: پروژه دیگرم این بود که در همان سال‌های اوایل دهه هفتاد که در دانشگاه‌ها تدریس می‌کردم مباحث اندیشه سیاسی در اسلام، ولایت فقیه و حکومت دینی به میزان زیادی در دانشگاه‌ها مورد توجه قرار گرفت لذا بنده به سمت مباحث اندیشه سیاسی هم گرایش پیدا کردم و یکی از کتاب‌هایی که از سوی جامعه نخبگان، بسیار مورد استقبال قرار گرفت «جامعه دینی و جامعه مدنی» بود.  بنده در این دو حوزه هرمنوتیک و اندیشه سیاسی، دو قسم کار انجام داده‌ام که یکی توصیفی – تحلیلی و دیگری کارهای مسئله‌محور است.

نگارش کتاب‌های توصیفی و مسئله‌محور در زمینه عدالت

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان کرد: کتاب «درآمدی بر هرمنوتیک»، دقیقا کتابی توصیفی - تحلیلی است اما در کتاب «نظریه تفسیر متن» که سال 1390 چاپ شد، مسئله‌محور پیش رفته‌ام و اهم مسائل این نظریه را مطرح کرده‌‌ام. الان هم پروژه هرمنوتیک دینی و فهم و تفسیر متون مقدس و وحیانی را در دست اقدام دارم. هرچند که از سال 1369 این کار را شروع کرده‌ام اما همچنان آن را ادامه می‌دهم. بنده در زمینه عدالت نیز بخشی از آثار خودم را توصیفی – تحلیلی و بخشی را مسئله‌محور نگاشته‌ام.

حجت‌الاسلام واعظی گفت: کتاب «جان رالز؛ از نظریه عدالت را لیبرالیسم سیاسی»، کتابی است که با رویکرد توصیفی – تحلیلی به رشته تحریر درآمده است. بنده از بدو ورود به کمبریج، در کنار تدریس‌هایی که داشتم به اندیشه‌های جان رالز ورود پیدا کردم و نتیجه آن همین کتاب شد که با خواندن آن به خوبی به اندیشه جان رالز آشنا می‌شویم که شاید بتوان گفت بزرگترین فیلسوف سیاسی قرن بیستم است. بنده در آن چند سال تمرکز اصلی خود را بر موضوع عدالت گذاشته بودم و چند جلد کتاب در این راستا منتشرکردم. 

وی تصریح کرد: بنده سیصد صفحه از کتاب «نقد و برسی نظریات عدالت» را در همان کمبریج نوشتم. این کتاب چهارده سال پیش چاپ شد. کتاب دیگرم مطهری و عدالت است که سال 1398 با رویکرد توصیفی و تحلیلی نوشته‌ام و گفته‌ام که آورده متفکران برجسته‌ ما همانند شهید مطهری و علامه طباطبایی در زمینه عدالت چیست؟ اما بعد از نوشتن این کتاب، وارد نگارش کتاب‌های مسئله‌محور در زمینه عدالت شدم. اگر قرار باشد انسان، در یک حوزه دانشی به شکل مسئله محور کار کند یکی از موضوعات مهم نحوه طبقه‌بندی مسائل است. بنده تمام مباحث را به سه بخش شامل چیستی معنا و تفسیر، سازوکار وصول ما به معنا و در نهایت اخلاقیات معنا تقسیم کرده‌ام. 

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: بنده مقوله عدالت را در قالب چیستی، چرایی و چگونگی دسته‌بندی کرده‌ام. در زمینه چیستی، بحث اساسی این است که تعریف عدلت اجتماعی چیست و چه نسبتی بین عدالت اجتماعی و توزیعی وجود دارد؟ اساسا چه تلقی از عدالت وجود دارد؟ مباحث مفهوم‌شناسانه چه جایگاهی در عرصه عدالت دارند؟ آیا دنبال تعریف رفتن در عدالت اجتماعی کارگشا است؟ بنده ثابت کرده‌ام کارگشا نیست چون نزاع‌ها در این عرصه، محتوایی است. بنده در کتابم ثابت کرده‌ام عدالت اجتماعی را نمی‌توان به عدالت توزیعی فروکاست بلکه بسیار وسیع‌تر از عدالت توزیعی است. همچنین بنده تطورات تاریخی عدالت توزیعی را مورد بحث قرار داده‌ام. بنده معتقدم عدالت اجتماعی وارد لایه‌های عمیق مناسبات اجتماعی از جمله فرآیندها، قوانین و مسئولیت‌ها و اختیارات هم می‌شود و صرفا بحث توزیع عادلانه درآمد و امکانات مطرح نیست اما عدالت باید در دسترسی به مناصب یا اختیارات هم اعمال شود.

اهمیت توجه به عدالت در دانشگاه‌ها

وی بیان کرد: همچنین بنده ادله منکرین عدالت اجتماعی در فضای اسلامی و لیبرالی را مورد بحث و بررسی قرار داده‌ام و گفته‌ام مهمترین جریانات لیبرالی مخالف عدالت کدامند. همچنین جریانات سلفی یا جریاناتی که معتقدند عدالت در احکام اسلامی تعبیه شده است و نیازی به نظریه‌پردازی در این زمینه نداریم از جریانات اصلی منکر عدالت در اسلام هستند. همچنین بنده کارکرد فقه برای عدالت و کارکرد عدالت در فقه را مورد بررسی قرار داده‌ام و گفته‌ تمام بار در این زمینه بر عهده فقه نیست و ما نیازمند نظریه‌پردازی در زمینه عدالت هستیم.  

حجت‌الاسلام واعظی تصریح کرد: باید توجه داشت مباحث حوزه عدالت‌پژوهی تا بخش‌هایی، کاملا نظری هستند اما وقتی وارد چگونگی می‌شویم، پای بحث‌های انضمامی و وضعیت‌شناسانه به میان می‌آید لذا اگر می‌خواهیم جامعه خودمان را از وضع موجودِ ناعادلانه به وضع عادلانه پیش ببریم باید هم مطالعات توصیفی و هم مطالعات تبیینی داشته باشیم. بنده در نهایت نظریه‌ای را با عنوان «ارزش اخلاقی فراگیر و خودبسنده عدالت» ساخته و پرداخته کرده‌ام و برخلاف برخی از فیلسوفان گذشته که پای سعادت را به میان می‌آورند و منشأ ارزشمندی عدالت را به سعادت گره می‌زنند بنده به ارزشمندی ذاتی عدالت اعتقاد دارم. خوشبختانه یک هسته عدالت را نیز در دفتر تبلیغات اسلامی که بنده در آنجا نیز مسئولیت دارم، ایجاد کرده‌ایم اما توجه به مقوله عدالت باید در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به میزان بیشتری جدی گرفته شود.