هوش مصنوعی؛ خادم «عشق علیه‌السلام» + فیلم و صوت

عاشورای حسینی از دیرباز تاکنون نه‌فقط به‌ عنوان یک واقعه تراژیک تاریخی بلکه به‌ عنوان نهضتی عمیق و وسیع تمام عالم را فراگرفته است. آن‌چنان که این روزها شکوه راهپیمایی اربعین گواه این امر است که نهضت عاشورا در قالب مرزها، ملیت‌ها و کشورها محصورشدنی نیست.

از آنجا ‌که وقایع تاریخی سرمنشأ خلق بسیاری از آثار هنری هستند، نهضت عاشورا نیز به ‌عنوان یکی از بزرگترین وقایع تاریخ بشر همواره برای هنرمندان چشمه جوشانی از ایده‌ها و الهامات است. چه بسیار تصاویر تاثیرگذار، اشعار و نوشته‌هایی که در طول تاریخ از دل این واقعه مهم جوشیده است که نه‌ فقط برای شیعیان و مسلمانان، که برای تمامی آزادی‌خواهان جهان راهنمایی است تا مسیر خویش را پیدا کرده و بر اعتلای آن کوشا باشند.

در همین راستا هنر و هنرمند رسالتش به تصویر کشیدن زوایای مختلفی از این وقایع است که گویی روح آفرینش در آن تجلی پیدا کرده است. «با حسین در قرن بیست‌ویک»، مجموعه تلفیقی از هنر دیجیتال و نقاشی‌خط اثری از روح‌الله مهدوی و میثم محمدحسنی است که با بهره‌گیری از هوش مصنوعی و هنر اصیل نقاشی‌خط خلق شده‌ است.

آنچه در ادامه این گزارش می‌آید نگاهی به این نمایشگاه تصویری در قالب زبانی روایی و گفت‌وگو با سارا حسینی؛ مدیر گالری پردیس باغ‌موزه هنر ایرانی به عنوان میزبان این نمایشگاه متفاوت، منحصر به ‌فرد و در نوبه خود نخستین، در حوزه تلفیق هنر اصیل دینی با فناوری نوین هوش مصنوعی در ایران است.

سرخ‌نگاری در مکتب هنر عاشورایی

این نه ادعای راقم این سطور که استناد به گواه تاریخ است که بعد از سال 61 هجری قمری و آنچه که بر امام حسین(ع) و یاران باوفای ایشان در دشت کربلا و صحرای نینوا رفت و استمرار آن حرکت و جوشش آزادی‌خواهانه که به تبلور نهضت و مکتب حسینی منتج شد؛ زبان فرهنگ و هنر در بازتاب آن رشادت‌ها، ایستادگی‌ها، مقاومت‌ها، پایمردی‌ها و درنهایت تحقق و تجلی واژه «آزادی‌خواهی» دستی گرم و پر توان در همراهی، همدلی و هم‌نشینی با حماسه عاشورا و مکتب و نهضت حسینی داشته است.

اگر نگاه خود را متمرکز بر تاریخ پرشکوه فرهنگ و تمدن ایران‌زمین کنیم، به‌وضوح درمی‌یابیم که نویسندگان -ادبا و شعرا- از یک سو و از سویی دیگر، در سایه استمرار عرصه فعلیت و فعالیت هنری؛ نقاشان و تصویرسازان، گام‌به‌گام با آن شور و شکوه جلو آمده و به خلق آثار ماندگار پرداخته‌اند. همچنین در بطن و متن تاریخ و بهره‌بردن از عرصه هنر دنیای مدرن نیز همواره در عرض ارادت جامعه فرهنگ و هنر ایران‌زمین با عقبه تمدنی کهن که طی چهارده قرن به سید و سالار شهیدان و حماسه‌ساز دشت کربلا و نینوا داشته‌اند به خلق آثاری بی‌بدیل و منحصربه‌فرد در گونه‌های خود پرداخته و تجلی آنها را در گذار ادوار مختلف تاریخی از دیرباز تا امروز می‌توان به رصد نشست. به‌ گونه‌ای که شکل‌گیری مکتب هنر دینی و شاخه هنر سرخ و عاشورایی یکی دیگر از بارقه‌های تجلی نهضت و مکتب حسینی به زبان روایت و گواه هنر و هنرمندان به شمار می‌رود.

زیبایی‌شناسی به روایت هوش مصنوعی

حال در قرن بیست‌ویکم و مواجهه با دنیای فناوری اطلاعات؛ «هوش مصنوعی» به‌عنوان جدیدترین مولود تکنولوژی و فناوری‌های نوین در قرن بیست‌ویکم، با تمام ابهاماتی که درباره ماهیت، چگونگی، خلق و روند اثرگذاری آن در بطن و متن زندگی بشر با خود به‌همراه داشته و دارد، شاهدیم که خود به بستری برای تجربه نوین خلق آثار هنری برای هنرمندان در تمام جهان بدل شده‌است.

دو هنرمند ایرانی؛ روح‌الله مهدوی و میثم محمدحسنی این بار فراگیرترین گونه هنر یعنی «هنر دینی» در ارتباط‌گیری با مخاطب را بستری برای خلق آثار هنر سرخ و عاشورایی با بهره بردن از هوش مصنوعی تجربه کرده، از سر گذرانده و خروجی این تجربه در نمایشگاهی با عنوان «با حسین در قرن بیست‌ویک» به میزبانی باغ موزه هنر ایرانی را برگزار کرده‌اند.

غوطه دین‌باورانه با زبان هوش مصنوعی

نکته حائز اهمیت در مواجهه مخاطبان با تابلوهای حاضر در این نمایشگاه؛ تلفیق عجیب و هم‌نشینی ناب دو هنر کهن و اصیل ایرانی یعنی نقاشی و نقاشی‌خط با هوش مصنوعی به‌ عنوان مولود قرن بیست‌ویکم است.

کیست که نداند صحبت از هنر ایرانی باشد و پیونددهنده محکم حلقه‌های زنجیره فرهنگ و تمدن ایرانی یعنی زبان و ادب فارسی در این ‌میان نقشی نداشته باشد. اینجاست که این دو هنرمند با بهره بردن از حوزه ادبیات سرخ و ادبیات آیینی در بستر آثار منظوم و منثور به چینش و گزینش تک واژه‌های مرتبط با حماسه حسینی پرداخته و در قالب ارائه آن به جهان هوش مصنوعی، خروجی تصویر را با بهره بردن از همان لغات این‌بار در زبان قلم خوشنویسی ایرانی و سبک‌های مختلف خطاطی از نستعلیق تا ثلث و کوفی در مواجهه با مخاطبان به میزبانی این نمایشگاه قرار داده‌اند.

بی‌تردید باید گفت که مخاطب در مواجهه با تابلوهای حاضر در این نمایشگاه، به گاه رودررویی به گفتمانی کاملاً آشنا در حوزه ارتباط‌گیری با هنر بی‌بدیل حسینی و مضامین هنرمندانه آن با زبان زیبایی‌شناسانه آشنایی در قالب هنر نقاشی و خوشنویسی از یک‌سو و از سوی دیگر با چاشنی اعجاز به درک تجربه فضای هوش مصنوعی که بازتابی آیینه‌گون از ذهن و تبلور زیبایی‌شناسانه ذهن انسان می‌نشیندکه این‌بار در زبان صفر و یک ماشین و کامپیوتر است.

هنگامی ‌که مخاطب از نمایشگاه خارج می‌شود؛ مدام تصاویر و تابلوهای خلق‌شده روح‌الله مهدوی و میثم محمدحسنی پیش چشمانش رُخ‌نمایی می‌کند و در قالب حس در غلتیده‌اش در سایه همراهی و همذات‌پنداری با حماسه‌سازان دشت کربلا و نینوا چون امام حسین(ع)؛ ماه بنی‌هاشم، حضرت ابوالفضل(ع)؛ حضرت علی‌اکبر(ع)؛ حضرت علی‌اصغر(ع)؛ حضرت زینب(س) و حضرت رقیه(س) مدام به گفت‌وگوی ذهنی با تابلوهای حاضر در این نمایشگاه می‌نشیند.

تابلوهایی که هر یک بازتابی از شور، شعور، حماسه، استقامت، پایداری و در یک کلام آزادی‌خواهی برای تمامی افرادی است که فارغ از تعلق به یک نحله و تفکر دینی؛ امام حسین علیه السلام را به‌ عنوان پرچم‌دار آزادی‌خواهی در جهان می‌شناسند.

هوش مصنوعی در خدمت هنر

سارا حسینی مدیر گالری پردیس باغ موزه هنر ایرانی در گفت‌وگو با ایکنا درباره میزبانی این گالری از نمایشگاهی متفاوت در حوزه هنر عاشورایی با اشاره به آنکه آثار حاضر در این نمایشگاه با استفاده از هوش مصنوعی تولید شده و آن‌گونه که می‌دانید هوش مصنوعی مبحثی بسیار جذاب و جدید به‌شمار می‌رود خاطرنشان کرد: این دو هنرمند با بهره بردن از عرصه فناوری‌های نوین؛ هوش مصنوعی را در خدمت عرصه هنرهای تجسمی درآورده و با موضوع عاشورا آن را تلفیق کرده‌اند که خروجی این همنشینی و تلفیق به خلق آثار حاضر در این نمایشگاه منتج شده‌ است.

نقش کلیدواژه‌های ادبیات عاشورایی

حسینی با بیان آنکه دو هنر شناخته شده نقاشی و نقاشی‌خط، محتوای اصلی مورداستفاده در خلق تابلوهای حاضر در نمایشگاه «با حسین در قرن بیست‌ویک» به شمار می‌رود، درباره روند خلق این آثار گفت: مهمترین نکته آن است که تصاویر حاضر در این نمایشگاه از کلیدواژه‌های مربوط به واقعه عاشورا بهره برده و این فضاسازی ایجاد شده است.

وی ادامه داد: در نهایت بعد از چند مرحله بازطراحی، شاهد خلق این تصاویر توسط روح‌الله مهدوی بودیم و میثم محمدحسنی با قلم و مرکب کار نقاشی‌خط این آثار را با بهره بردن از جملات و عبارات مذهبی انجام داده است.

جذابیت زبان دیجیتال

مدیر گالری پردیس باغ موزه هنر ایرانی در پاسخ به این پرسش که این تابلوها که در سایه هم‌نشینی و تلفیق عرصه فناوری نوین با یکی از کهن‌ترین شیوه‌های تولید آثار هنری یعنی هنر دینی خلق شده‌اند تا چه حد توانسته در ارتباط‌گیری با مخاطب موفق باشد؟ خاطرنشان کرد: صادقانه باید گفت، هوشمندی‌ این هنرمند به تلفیق عرصه شناخته‌شده هنر دینی و حوزه فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در بازنمایی واقعه عاشورا بازمی‌گردد.

وی ادامه داد: اما برای بیشتر مخاطبان جذابیت این نمایشگاه، در کنار بازتاب و انتقال معانی و مضامین دینی برگرفته از حماسه و نهضت حسینی که با زبان هنر نقاشی و نقاشی‌خط به آنها ارائه می‌شود، متوجه این نکته است که مخاطبان به ‌دنبال آن بودند که دریابند هوش مصنوعی در مواجهه با چنین مضامینی در مسیر خلق تصاویر چگونه عمل می‌کند.

حسینی تصریح کرد: تا پیش‌ از این در ایران‌، چنین تجربه‌ای در بهره بردن از هوش مصنوعی در بازتاب مفاهیم دینی، خاصه برگرفته از حوزه ادبیات آیینی و عاشورایی و خلق آن به تصاویر با ذهن هوش مصنوعی صورت نگرفته بود؛ خلق این تصاویر با استفاده از دو بُعد معنای «عرفی» و «معنوی» کلمه یا جمله انتخاب شده از متن ادبی عاشورایی به عنوان خروجی هوش مصنوعی، بیشترین جذابیت را برای عموم مخاطبان با خود به‌همراه داشته است.

وجه تفاوت این نمایشگاه

حسینی با بیان آنکه هوش مصنوعی؛ به عنوان فناوری جدید که با سرعت بسیار بالایی تمامی شان زندگی و ساحت اجتماعی بشر امروز را تحت پوشش قرار داده، با ابهامات زیادی مواجه است یادآور شد: بر اساس همین تصویر پُرابهام، رسیدن و تحقق خروجی تصویری ملموس و قابل ارتباط با ذهن زیبایی‌شناسانه مخاطب در مواجهه با این آثار برای تک‌تک افرادی که آثار این نمایشگاه بازدید کرده‌اند جذابیتی متفاوت با خود به‌همراه داشته است.

وی با بیان آنکه شاهد حضور مخاطبانی در این نمایشگاه بوده که برای چندین مرتبه به دیدن این آثار آمده‌اند گفت: در مواجهه و صحبت با این مخاطبان دریافتم که برای آنها جای سوال بود که روند خلق چنین تصاویر نابی که بازتاب‌دهنده‌ تصویری آشنا از جهان شناختی مخاطبان در مواجهه با عرصه هنرهای تجسمی با مضامین دینی است؛ این ‌بار با به میان آمدن پای هوش مصنوعی، بازهم تصاویر خلق شده جدید از همان جذبه، شور و شوق ارتباطی و همچنین زبان و نگاه هنرمندانه بهره‌مند هستند.

مخاطبانی که هر روز بازمی‌گشتند

حسینی درباره میزان اقبال مخاطبان از این نمایشگاه گفت: استقبال مخاطبان از این نمایشگاه با توجه به نگاه متفاوتی که در بهره‌بردن از هنر دینی این‌بار با استفاده از زبان فناوری داشت برای برگزارکنندگان این رویداد نیز بسیار بالاتر از حد تصور بود.

وی خاطرنشان کرد: از هر قشر، صنف، نگرش، بینش و طبقه اجتماعی شاهد حضور مخاطبان در این نمایشگاه بودیم و بازخوردهای بسیار مطلوبی از آن‌ها دریافت کرده‌ایم. حتی شاهد حضور مخاطبانی بودیم که طی روزهای مختلف به شکل متوالی و مستمر به دیدن آثار این نمایشگاه می‌آمدند و هر بار با دامنه مطالعاتی متفاوت به دریافت بیشتری از خلق این آثار و ارتباط‌گیری بیشتر با آن‌ها می‌پرداختند.

مدیر گالری پردیس باغ موزه هنر ایرانی به تجربه شخصی خود نیز در مواجهه با این نمایشگاه اشاره کرد و افزود: به ‌عنوان مسئول این نمایشگاه و  حضور هرروزه در مواجهه با این تابلوها، هر بار به درک تازه و متفاوتی دست پیدا می‌کردم.

خبری خوب برای مردم

حسینی در پایان این گفت‌وگو، با بیان این مژده به مخاطبان این عرصه و علاقه‌مندان به حوزه فناوری‌های نوین در روند تولید آثار هنری گفت: به ‌زودی ورک‌شاپی توسط این دو هنرمند در باغ‌موزه هنر ایرانی برگزار خواهد شد افزود: عموم مخاطبان و علاقه‌مندان می‌توانند با پیگیری اخبار باغ‌موزه هنر ایرانی از این ورک‌شاپ باخبر شده و تجربه حضور در آن را از نزدیک داشته باشند. مخاطبان با حضور در این ورک‌شاپ می‌توانند با این دنیای ناشناخته بیشتر آشنا شوند.

به گفته مدیر گالری پردیس باغ موزه هنر ایرانی؛ بعد از اتمام این نمایشگاه، علاقه‌مندانی که فرصت حضور در نمایشگاه «با حسین در قرن بیست‌ویک» را نداشتند؛ می‌توانند در فضای مجازی با جست‌وجوی نام نمایشگاه و هنرمندان خالق آن (روح‌الله مهدوی و میثم محمدحسنی) به تماشای این آثار بنشینند.

گزارش و روایت از امین خرمی