گیاه‌خواری از منظر اسلام قابل دفاع نیست

به گزارش ایکنا، سارا تلیلی، دانشیار زبان و ادبیات عربی در دانشگاه کالیفرنیا شامگاه 31 خردادماه در نشست علمی «اخلاق ذبح برای غذا؛ مجوز قرآنی» که از سوی انجمن معارف دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، گفت: در بدو امر می‌بینیم ارتباطی میان عدالت و کشتن وجود دارد و در ظاهر کشتن حیوانات برای غذا خلاف عدالت و محل ایراد است، ولی از طرفی عدالت در اسلام مفهومی بسیار دقیق است.

وی افزود: حال این سؤال پیش روی  ماست که آیا می‌توان عدالت را نادیده گرفت؟ ضمن اینکه داشتن دغدغه نسبت به حیوانات و نکشتن آنها و رو آوردن به گیاه‌خواری با سنت اسلامی سازگاری ندارد و نوعی مقاومت در سنت اسلامی  در برابر گیاه‌خواری وجود دارد.  

نویسنده کتاب حیوانات در قرآن با بیان برخی می‌گویند در اسلام، انسان‌محوری وجود دارد و برخی هم در صدد این هستند که ثابت کنند اسلام با گیاه‌خواری مشکلی ندارد، اظهار کرد: حیوانات حقوقی دارند و خیلی مهم هستند و در متون اسلامی بر این مسئله تاکید شده است؛ پس از این منظر از گیاه‌خواری دفاع می‌کنم ولی اختلاف نظر ما با برخی از افراد دیگر این است که از نظر اسلام، گیاه‌خواری دفاع‌پذیر نیست و استدلال اصلی بنده این است که رژیم حاوی گوشت با اصل عدالت سازگارتری است.

گیاه‌خواری اخلاقی نادرست است

تلیلی با اشاره به ریشه‌های قرآنی و حدیثی جواز کشتن حیوانات برای غذا اضافه کرد: در بحث قرآنی آیاتی داریم که با صراحت توضیح داده است که خوردن گوشت جواز دارد مانند آیات ابتدایی سوره مبارکه مائده یا آیاتی که بر صید از دریا تاکید دارد، ولی آیه مهم‌تر از اینها آیه 87 سوره مائده است که فرموده است ما حق نداریم، چیزی را که خدا حلال کرده است حرام کند، البته این به معنای وجوب خوردن گوشت نیست و اگر کسی برای حفظ سلامتی کمتر گوشت بخورد منعی ندارد، ولی گیاه‌خواری اخلاقی از نظر اسلام مشکل دارد؛ احادیث هم مؤید این است که پیامبر(ص) به دست خودشان حیوانات را ذبح می‌کردند و گوشت می‌خوردند.

دانشیار زبان  و ادبیات عربی دانشگاه کالیفرنیا تصریح کرد: در روایت بیان شده است که برخی از صحابه می‌خواستند از خوردن و برآوردن نیاز جنسی پرهیز کنند، ولی پیامبر(ص) آنها را نهی کردند و گفتند من می‌خورم و می‌خوابم و ازدواج می‌کنم و شما نباید راه انحراف را بروید. در همین فضا بحث قربانی هم مطرح می‌شود و در حج بر وجوب آن تاکید شده است و مواردی هست که ممکن است، جواز داشته باشیم به جای قربانی روزه بگیریم، ولی اینکه تعمدا کسی قربانی را رها کند درست نیست؛ حج واجب نیست، ولی وقتی کسی حاجی شد، قربانی هم واجب است و اصل سنت قربانی هم در سنت اسلامی ممدوح است.

تلیلی با تاکید بر اصل جواز در خوردن گوشت اظهار کرد: در کنار این مسئله، محدودیت‌هایی هم در قرآن وجود دارد از جمله در آیه سوم سوره مائده فرموده است که حیوان برای چه نیتی ذبح شده است؟ همچنین اگر حیوان سربریده نشود و خفه شده باشد و مردار باشد خوردن آن حرام است، لذا محدودیت جدی هم وجود دارد.

نویسنده کتاب حیوانات در قرآن اضافه کرد: در قرآن جزئیات ذبح مجاز ذکر نشده است، ولی در احادیث داریم که درد باید حداقلی باشد و نیت و ذکر خدا واجب است، رو به قبله‌ بودن و رفتار مناسب از جمله اینکه چاقو را نشان حیوان ندهیم، لازم است همچنین در مکاتب فقهی داریم که حیوان را فقط برای خوراک می‌توان کشت و برای غیر آن نمی‌توان البته بین مکاتب فقهی تفاوت‌هایی وجود دارد؛ مثلا طبق نظر شافعی اگر حیوان الماسی را قورت دهد صاحب الماس می‌توان با نیت کشتن و خوردن حیوان، او را بکشد و الماس را هم بردارد و اینها نشان می‌دهد حیوانات در سنت فقهی خیلی مهم است، همچنین گفته شده است که در وقت دوشیدن شیر حیوان، ناخن‌ها باید کوتاه باشند.

تلیلی با بیان اینکه این موارد نشان می‌دهد که نمی‌توان گفت جواز خوردن حیوانات در اسلام به خاطر انسان‌محوری است، اظهار کرد: ریچارد فورد گفته است اینکه فکر کنیم جواز خوردن گوشت به خاطر انسان‌محوری است توجیه خوبی نیست و بنده هم با ریچارد فورد موافقم لذا کسانی که مودودی را نقد کرده‌اند، درست است؛ زرینا شیخ هم دغدغه‌هایی در این زمینه دارد و فکر می‌کند که مسلمین از محصولات حیوانی استفاده می‌کنند که در دامداری صنعتی تولید می‌شود ولی به شرایط آن توجه ندارند؛ تجارت دام هم خیلی محل سؤال است، زیرا سالانه دام‌های بسیار زیادی از نیوزلند به عربستان فرستاده می‌شود ولی اینکه چه برخوردی با آنها صورت می‌گیرد، محل سؤال است. یا برجسب حلال صرفا مؤید آن است که گوشت با بسم الله ذبح شده است، ولی مؤید نحوه رفتار مناسب با حیوان نیست.

گیاه‌خواری قابل دفاع نیست

نویسنده کتاب حیوانات در قرآن تصریح کرد: مسئله این است که از این نقدها نمی‌توان نتیجه گرفت که گیاه‌خواری گزینه قابل دفاع است و نمی‌توان گیاه‌خواری اسلامی داشته باشیم؛ البته اینکه باید به حیوانات توجه بیشتری شود درست است ولی این موضوع مؤید گیاه‌خواری اسلامی نیست. مشکل در اینجا بر سر دو موضوع است؛ اول اینکه این رویکردهای مؤید گیاه‌خواری توجه به نص قرآن ندارند ضمن اینکه اینها به گیاه‌خواری هم توجه نقادانه ندارند.

تلیلی بیان کرد: راهبردهایی که در دفاع از گیاه‌خواری اسلامی می‌بینیم ناقص است مثلا خانم کشیا علی که از محققان شاخص اسلامی در غرب است گاهی بدتفسیری و تفسیر نادرست دارد،  مثلا در قرآن کریم داریم که گوشت قربانی به خدا نمی‌رسد، بلکه تقوا می‌رسد او نتیجه گرفت پس قربانی هدف نیست در حالی که آیه با صراحت قربانی‌ کردن را نشانه تقوا می‌داند یا او گیاه‌خواری را به پیامبر(ص) نسبت می‌دهد که درست نیست.

وی با بیان اینکه خود مقوله گیاه‌خواری در غرب هم مورد نقد است، بیان کرد: تفاوت جدی میان دامداری صنعتی و سنتی وجود دارد و نقد افراد مخالف قربانی‌ کردن عمدتا بر روی دامداری صنعتی است در حالی که امروزه حتی در خیلی از کشورها دامداری هنوز هم سنتی است. ضمن اینکه در قرآن صریحا به شیر اشاره شده است و پیامبر(ص) شیر می‌نوشیده است.

نویسنده کتاب حیوانات در قرآن با بیان اینکه پرهیز از گوشت‌خواری هم خودش نسخه‌های مختلفی دارد و شامل پرهیز از گوشت و لبنیات و ... است و برخی فقط لبنیات را تجویز می‌کنند و یا گاهی گوشت بخورند، افزود: کسانی فکر می‌کنند گیاه‌خواری  قاعده جهانشمول اخلاقی است در حالی که هر کدام از این انواع مشکلاتی دارد؛ کسانی که از شیر و تخم مرغ استفاده می‌کنند محصولات دامداری و مرغداری صنعتی را استفاده می‌کنند و طبیعتا در این نوع مراکز مرغ و گوسفندان ذبح می‌شوند و آنها هم نمی‌توانند احساس مسئولیت نکنند. کسانی که می‌گویند کلا محصولات حیوانی را ترک کنید آیا به واقعیت زندگی انسان توجه دارند که بدون محصولات حیوانی امکان زیست برای انسان وجود دارد؟ یا برخی گیاه‌خواران به خوردن حشرات رو می‌آورند که باز از بین بردن نوع دیگری از موجودات زنده است.

دانشیار ادبیات و زبان عربی دانشگاه کالیفرنیا ادامه داد: یکی از نکات مهم، اهلی‌سازی حیوانات است که هزاران سال سابقه دارد ولی این کار باعث وابستگی حیوان به انسان می‌شود و از سوی اگر تقاضای خوردن گوشت از بین برود در این صورت هزاران مرکز تولیدی و اشتغال‌آفرین از بین خواهد رفت.

تولیدمثل نیاز طبیعی حیوانات است

وی افزود: گیاه‌خواران اسلامی در این موضوع بحث نکرده‌اند ولی گیاه‌خواران در مجموع سخنانی دارند از جمله این که گفته‌اند بیاییم از حیوانات اهلی فعلی حمایت کنیم ولی اجازه ندهیم باردار و زیاد شوند تا چرخه رنج به پایان برسد و به آنها آسیب نزنیم، ولی این تحلیل‌ها، مخدوش هستند و از سویی برخلاف حقوق حیوان است زیرا میل طبیعی آنها به فرزنددارشدن و تولید نسل است.

تلیلی در پاسخ به این پرسش که حیوان درکی مانند انسان ندارد که کشتن او غیراخلاقی باشد، با بیان اینکه بین مکاتب فقهی اختلاف وجود دارد، ادامه داد: در این نوع اختلافات باید اولویت‌بندی داشته باشیم و حتی در مورد خود انسان هم این اولویت‌بندی وجود دارد، مثلا اگر جان مادر و نوزاد در معرض خطر باشد، برخی حفظ جان مادر را در اولویت قرار می‌دهند. به هر حال این مسئله موضوع فقهی است و بنده فقیه نیستم و نمی‌توانم اظهار نظر فقهی داشته باشم.