سلوک فردی و اجتماعی مدیران در کلام امیرالمؤمنین(ع)

حبیب‌الله صابری‌نسب، مدرس دانشگاه و پژوهشگر نهج‌البلاغه، در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، ضمن گرامیداشت نام و یاد شهیدان رجایی و باهنر و تبریک به مناسبت هفته دولت، به تشریح سلوک فردی و اجتماعی مدیران در زمان تصدی‌گری پرداخت و بیان کرد: کلام وحی، نهج‌البلاغه، سنت و سیره معصومین(ع) بهترین کلام گویا و بهترین روش برای مدیرانی است که بخشی از زندگی خود را در منصبی سپری می‌کنند؛ از این رو ضروری است تا روش‌های مدیریتی علمی را با روش‌های مدیریتی دینی پیوند زده و در سایه هر دو عنصر مهم کارها را پیش برند.

وی با بیان اینکه توجه به شیوه مدیریتی ائمه(ع) در بخش‌های مهم بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند رضایت عمومی را بیش از هر زمان دیگری به دنبال داشته باشد، اظهار کرد: مدیران در جایگاه‌های مختلف، مسئولیت سنگینی برعهده دارند و برای انجام این رسالت خطیر باید شجاع، آگاه به علم زمانه، برنامه‌ریزی، مدبر در امور باشند. بدون شک وقتی فردی از بین یک مجموعه برای پست مدیریت انتخاب می‌شود، باید از همه جهات نسبت به سایر کارکنان ارجحیت داشته باشد.

صابری‌نسب به نامه 53 نهج‌البلاغه استناد کرد و افزود: بهترین شاهد و گواه مطالب فوق در بزرگترین منشور مدیریتی و مسئولیت‌پذیری بیان شده است و الزامی است که همه ما این مفاد را سرلوحه کاری خود قرار دهیم. تبیین مطالب نهج‌البلاغه به ویژه مطالب مندرج در این نامه کمک می‌کند تا مدیران با سلامت و با بهترین کیفیت دوران مدیریتی را پشت سر گذارده و سربلند جایگاه را به فرد دیگری واگذار کند.

ساده‌زیستی؛ لازمه حکومت حکیمانه

این مدرس دانشگاه به فرازی از خطبه 209 نهج‌البلاغه «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى فَرَضَ عَلَى أَئِمَّةِ الْعَدْلِ أَنْ يُقَدِّرُوا أَنْفُسَهُمْ بِضَعَفَةِ النَّاسِ كَيْلَا يَتَبَيَّغَ بِالْفَقِيرِ فَقْرُهُ، خدا بر پیشوایان دادگر واجب فرموده خود را با مردم ناتوان برابر نهند تا مستمندی، تنگدست را به هیجان نیارد و به طغیان وا ندارد» استناد کرد و افزود: سلوک ساده‌زیستی یکی از لوازم حکومت حکیمانه است و مسئولان و مدیران با در پیش گرفتن این سلوک بهتر می‌توانند مردم را با خود همراه کنند.

وی برپا کردن عدالت و رفاه اجتماعی برای اقشار مختلف به ویژه قشر کم‌برخوردار جامعه را از دیگر موارد مورد توجه مدیران برشمرد و اظهار کرد: کاهش فاصله طبقاتی، کاهش طغیان و سرکشی در جامعه و نگاه کردن همه مردم به یک چشم از دیگر مؤلفه‌هایی است که باید به آن پرداخت.

صابری‌نسب به حدیثی دیگر از مولا علی(ع) که می‌فرمایند: «إنَّ اللّه َ جَعَلَني إماما لِخَلْقِهِ ، فَفَرَضَ عَلَيَّ التَّقْديرَ في نَفْسي ومَطْعَمي ومَشْرَبي ومَلْبَسي كَضُعَفاءِ النّاسِ، كَيْيَقْتَديَ الفقيرُ بِفَقْري، ولا يُطْغِيَ الغَنِيَّ غِناهُ، خداوند مرا پيشواى خلق خود قرار داد. از اين رو، بر من واجب كرد كه درباره خودم و خورد و خوراک و پوشاكم همانند مردمان تنگدست باشم تا نادار به نادارى من تأسى جويد و توانگر را توانگرى‌اش به طغيان و سركشى نكشاند» استناد کرد و گفت: مدیریت با نگاه اسلامی و قرآنی دارای ظرایف بسیاری است که باید مورد توجه واقع شود. ایشان با تمام توان در این مسیر گام برداشت و این سلوک باید سرلوحه امور همگان در عرصه‌های مختلف مدیریتی قرار گیرد.

رمز موفقیت سالکان الی‌الله

وی با استناد به خطبه 220 نهج‌البلاغه رمز موفقیت سالکان الی‌الله را زنده کردن عقل، مهار هوا و هوس‌های نفسانی دانست و بیان کرد: سلوک امام علی(ع) انحصار در دوره و اشخاص خاص نیست و در تمامی دوران‌ها می‌توان سیره این امام همام را اجرایی کرد. مطالب مندرج در نهج‌البلاغه شریف باید به صورت کاربردی و در زندگی فردی و اجتماعی همه مردم به ویژه مدیران نمود عینی داشته باشد و با اقدامات سازنده و شفاف این سلوک را باید برای مدیران تشریح و نتیجه آن را برای مردم تشریح کرد.

صابری‌نسب به خطبه 193 «عَظُمَ الْخَالِقُ فِی أَنْفُسِهِمْ فَصَغُرَ مَا دُونَهُ فِی أَعْیُنِهِمْ ، خداوند در باطنشان بزرگ، و غیر او در دیدگانشان کوچک است» اشاره کرد و افزود: اگر این نگاه در جامعه تسری داده شود، بدون شک امنیت روحی و معنوی و خداشناسی در زندگی مدیر عینیت یافته و از نافرمانی هرآنچه غیرخداست پرهیز خواهد کرد و نمونه اعلای آن را در نامه 45 «أَلَا وَ إِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ، اينک امام شما از همه دنيايش به پيرهنى و ازارى و از همه طعامهايش به دو قرص نان اكتفا كرده است».

سلوک اجتماعی مدیران و مسئولان از دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) از دیگر مواردی است که صابری‌نسب به تشریح آن پرداخت و ادامه داد: در کنار سلوک فردی که می‌توان به شجاعت، ایثار در مقابل مردم، صبر در امور و ... اشاره کرد، تمام مدیران باید رفتار اجتماعی‌شان نیز مطابق با سیره و منش اهل‌ بیت(ع) باشد. حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه به مواردی در این خصوص اشاره فرمودند که انجام آن می‌تواند مکمل سلوک فردی باشد. در واقع سلوک اجتماعی از لوازم جدایی‌ناذیر حکومت عالمانه و حکیمانه است.

خدمت صادقانه به امیدآفرینی منتج می‌شود

وی به فرازی از نامه 50 نهج‌البلاغه «أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ حَقّاً عَلَى الْوَالِي أَلَّا يُغَيِّرَهُ عَلَى رَعِيَّتِهِ فَضْلٌ نَالَهُ وَ لَا طَوْلٌ خُصَّ بِهِ، وَ أَنْ يَزِيدَهُ مَا قَسَمَ اللَّهُ لَهُ مِنْ نِعَمِهِ دُنُوّاً مِنْ عِبَادِهِ وَ عَطْفاً عَلَى إِخْوَانِهِ....... اما بعد. شايسته است كه والى اگر مالى به دستش افتاد يا به نعمتى مخصوص گرديد، نسبت به افراد رعيتش دگرگون نشود. بلكه نعمتى كه خدا به او ارزانى مى دارد، سبب فزونى نزديكى او به بندگان و توجه و مهربانيش به برادرانش شود» اشاره و تصریح کرد: در شرایط اقتصادی امروز که مردم از نظر معیشتی در سختی و فشار هستند بیشتر انتظار دارند دولتمردان با آنان همراهی کنند و اگر خلاف این امر را حتی از سوی تعداد کمی از مدیران شاهد باشند، بدون شک اعتمادشان نسبت به دولت کاسته می‌شود.

صابری‌نسب قدرت‌طلبی و دوری از هوای نفسانی را از دیگر سلوک اجتماعی دانست و با بیان اینکه تمام مدیران به ویژه مدیران ارشد باید از این نگاه پرهیز کرده و خود را آماده خدمت به مردم کنند، افزود: خدمت صادقانه همراه با جدیت و با نگاه مشفقانه به مردم به ویژه محرومان می‌تواند به اعتمادسازی و از سوی دیگر امیدآفرینی در جامعه منتج شود. در دل کتاب‌هایی همچون نهج‌البلاغه مباحث روز امروز از جمله افزایش نشاط و امید در جامعه نهفته است؛ چراکه با نگاه به سیره ائمه(ع) و پیاده‌سازی مضامین قرآنی می‌توان امید را بیش از سال‌های قبل در جامعه تزریق کرد.

مؤلف کتاب «چشمه‌سار حکمت» ضرورت حضور مدیران در خط مقدم خدمت را ضروری برشمرد و اضافه کرد: حضرت علی(ع) همه جا در صفوف جبهه‌های حق علیه باطل شرکت داشته و جان خود را نیز در مسیر هدیه کردند. ایشان هیچ‌گاه نفرمودند من سالم بمانم تا برای اسلام مفید باشم. آن حضرت علاوه بر حضور در نبرهای متعدد، از کمک به ایتام و نیازمندان غافل نبودند و همواره آنان را مورد عنایت قرار می‌دادند.

وی در پایان گفت: حضرت علی(ع) در نامه 46 نهج‌البلاغه به مالک‌اشتر فرمودند: «وَ اخْفِضْ لِلرَّعِيَّةِ جَنَاحَكَ وَ ابْسُطْ لَهُمْ وَجْهَكَ، در برابر مردم فروتن باش و آنان را با گشاده‌رویی و نرم‌خویی بپذیر». این نامه می‌تواند منشور اساسی سلوک اجتماعی برای مدیران باشد و کسی نمی‌تواند بهانه‌ای برای عدم آشنایی با نحوه مدیریت اسلامی داشته باشد.