مبلغان، امین و مورد اعتماد مردم هستند

قرآن کریم، وظیفه اصلی پیامبران را تبلیغ آیین الهی می‌داند و می‌فرماید: «...بر فرستاده خدا جز ابلاغ آشكار وظيفه‌اى‌ نيست.» آیه 67 سوره مائده نیز که با عنوان آیه تبلیغ شناخته می‌شود، از آخرین آیات نازل‌شده بر پیامبر(ص) است و طبق آن، ایشان موظف شد پیامی را به مردم ابلاغ کند که اگر در رساندن آن کوتاهی می‌کرد، رسالت پیامبری خود را به سرانجام نمی‌رساند. تبلیغ را نشانه دوستی و مهرورزی خداوند نسبت به بندگانش دانسته‌اند، چرا که آنان را به حال خود رها نکرده و با فرستادن پیامبران، راه رستگاری و سعادت را به انسان شناسانده است. این ارزشمندی امر تبلیغ موجب شده تا مبلغ نیز جایگاه والایی داشته باشد، چنانکه امام صادق(ع) در روایتی می‌فرماید: «آن که احادیث ما را روایت کند و دل‌های شیعیان ما را استوار سازد، از هزار عابد بهتر است.» خیرخواهی و نیک‌طلبی نسبت به همه انسان‌ها، مدارا با مردم، تکریم افراد، شهامت و خودباوری، مردم‌شناسی، تبلیغ با انگیزه انجام وظیفه، رعایت کردن ظرافت‌های تبلیغی، بردباری و عمل به گفته‌ها نیز از ویژگی‌های مبلغان راستین برشمرده شده است. در این راستا و به‌مناسبت اول تیرماه، روز تبلیغ و اطلاع‌رسانی دینی، خبرنگار ایکنا در اصفهان گفت‌وگویی با یکی از بانوان فعال در عرصه تبلیغ انجام داده است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.

ایکنا ـ خودتان را معرفی کنید.

مریم کبائریان اصفهانی هستم، متولد ۱۳۵۲، سطح سه و چهار حوزه غیرمصوب را گذرانده‌ام و در حال حاضر، مشغول تحصیل در سطح دوی حوزه مصوب هستم، کارشناسی ارشد علوم قرآن از مؤسسه امام خمینی(ره) قم و کارشناسی فلسفه دارم.

ایکنا ـ چه شد که به فعالیت‌های تبلیغی رو آوردید؟ از چه زمانی این فعالیت‌ها را شروع کردید و چگونه با این حیطه آشنا شدید؟

بعد از دریافت مدرک دیپلم، در رشته روانشناسی دانشگاه تهران قبول شدم، اما در آن زمان پذیرفتن این موضوع برای خانواده‌ها یعنی رفتن دختران به شهرهای دیگر برای تحصیل مشکل بود؛ به همین دلیل با صحبت‌ها و مخالفت‌های خانواده و اطرافیان، منصرف و وارد حوزه شدم و کمتر از یک سال بعد ازدواج کردم. بعد از گذشت چند سال از ازدواج، با اصرار همسرم دوباره مشغول تحصیل در حوزه شدم، اما پیش از آن با فعالیت‌های گروهی و محلی ساده با خانم‌های دیگر، به نوعی فعالیت‌های تبلیغی انجام می‌دادم. بعد از اینکه وارد حوزه شدم، آموزش معارف دینی با توانمندی‌هایی که از فعالیت‌های قبلی به دست آورده بودم، باعث فعالیت مستمر من در این زمینه شد.

بعد از ۱۰ سال تحصیل دروس حوزوی، اوایل دهه ۸۰ وارد دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان شدم و از این زمان بود که فعالیت تبلیغی من به‌صورت نظام‌مند، هدفمند و همراه با آموزش‌های گوناگون آغاز شد. بعد از آن به‌عنوان مبلغ و استادیار وارد مؤسسه امیر بیان شدم و توانستم فن خطابه را آموزش‌ ببینم و آموزش دهم.

قبلاً دوره‌های آموزشی دفتر تبلیغات اسلامی برای مبلغان جنبه عمومی داشت و در زمینه‌های گوناگون، کارگاه‌ها و دوره‌هایی برگزار می‌شد، اما بعد از مدتی آموزش‌ها جنبه تخصصی به خود گرفت و وقتی مدارک دوره‌های طی‌شده را ارائه دادم، دو حوزه علوم قرآن و مشاور و مبلغ خانواده برای من مشخص شد و در این دو زمینه، آموزش‌های تخصصی دیدم. شخصاً دوره مشاور و مبلغ خانواده را به‌عنوان زمینه اصلی فعالیت انتخاب کرده‌ام و انواع دوره‌ها و تکنیک‌های روانشناسی را زیر نظر متخصصان این حوزه آموزش می‌بینم تا در مواجهه با مراجع بتوانم مشکل را تشخیص و او را به متخصص مربوطه ارجاع دهم.

ایکنا ـ شما به‌صورت اتفاقی وارد فعالیت‌های تبلیغی شدید، چه نگاهی به این فعالیت‌ها داشتید؟

علاقه شدیدی به فعالیت در زمینه امور دینی و مذهبی داشتم، اما این‌طور نبود که آن را به‌عنوان هدف تعیین و دنبال کنم. از این نظر می‌توان گفت که ورود به این عرصه ناخواسته بود. مشوق اصلی من در این زمینه، همسرم بود که از هر لحاظ حمایت و پشتیبانی می‌کرد. اگرچه مادر و سایر اعضای خانواده نیز علاقه‌مند و مشوق من در این مسیر بودند، اما بعد از ازدواج اگر همراهی، تشویق و حمایت همسرم نبود، قطعاً امکان فعالیت برای من وجود نداشت.

ایکنا ـ تا پیش از فعالیت تخصصی در زمینه تبلیغ، چه فعالیت‌هایی انجام می‌دادید؟ 

زمانی عهده‌دار معاونت مرکز تبلیغات بانوان اداره‌کل تبلیغات اسلامی بودم که هیئت‌های مذهبی را پوشش می‌داد. همچنین فرهنگسراها و مراکز مربوط به بانوان از من برای اجرای مراسم یا سخنرانی دعوت می‌کردند. در دانشگاه صنعتی اصفهان هم به‌عنوان مشاور خوابگاه فعالیت داشته و دارم و مداحی و مولودی‌خوانی انجام می‌دهم. در خصوص مداحی دوره آموزشی ندیده‌ام و بیشتر با تمرین و علاقه شخصی، این کار را انجام می‌دهم، ولی در مؤسسه امیر بیان دوره‌های آموزش فن خطابه مبتنی بر اصول اقناع، انگیزه‌سازی، احساس و رفتار برگزار می‌شود تا کسی که این آموزش‌ها را می‌بیند، بتواند پیام دینی را به بهترین نحو به مخاطب منتقل کند. 

ایکنا ـ مداحی و مولودی‌خوانی مانع فعالیت تبلیغی نیست؟ یا اینکه مداحی را یکی از شیوه‌های تبلیغ می‌دانید؟ 

در اصفهان، مردم علاقه دارند که سخنران و کارشناس مدعو توان اداره سایر جنبه‌های مراسم را هم داشته باشد؛ یعنی بتواند مداحی هم انجام دهد تا جلسات همراه با توسل یا مولودی‌خوانی باشد، اما معمولاً این‌طور نیست و افراد فقط در یکی از این زمینه‌ها فعال و توانمند هستند، تعداد کسانی که در هر دو زمینه به‌صورت تخصصی فعالیت کنند، کم است و به لطف خدا، من در هر دو زمینه فعالیت دارم و مخاطب هم راضی بوده است. 

ایکنا ـ چند سال سابقه فعالیت تبلیغی دارید؟ آیا در مناطق محروم هم فعالیت داشته‌اید؟

۲۲ سال است که فعالیت تبلیغی انجام می‌دهم و دو سالی می‌شود که در مناطق کمتر برخوردار شهر اصفهان، با فرهنگسراها، کانون‌های فرهنگی و حرم حضرت زینب خواهر امام رضا(ع) همکاری می‌کنم. در این مناطق، برنامه‌ها و کارگاه‌هایی که قرار است با موضوعات مورد نیاز و مبتلابه مخاطب برگزار شود، اطلاع‌رسانی می‌شود، افراد در آنها شرکت می‌کنند و زمانی هم برای پاسخ به سؤالات و مشاوره اختصاص داده می‌شود. نکته قابل توجه در این زمینه، نیاز و تشنگی مخاطبان به شنیدن و آگاهی از یک‌سری مطالب است. آنها به‌واسطه مباحث مطرح‌شده، معمولاً ارتباط خوبی با مبلغ برقرار می‌کنند، او را امین می‌دانند و مشکلشان را با مبلغ مطرح می‌کنند لذا، رفتار یک سخنران و مبلغ دینی باید به‌گونه‌ای باشد که بتواند جذب حداکثری انجام دهد.

ایکنا ـ در فعالیت‌های تبلیغی، مخاطبان شما عموماً از قشر مذهبی هستند یا طیفی از اقشار را دربر می‌گیرند؟

مخاطبان من از اقشار مختلف هستند که شاید به حوزه تخصصی و گستره فعالیت‌های من برمی‌گردد. در دانشگاه‌ها و محافل خانگی فقط قشر مذهبی حضور ندارند، بلکه حتی افراد بیگانه با حال و هوای مذهبی هم حضور پیدا می‌کنند. در اینجا، مخاطب‌شناسی اهمیت دارد و به همین دلیل، اطلاع از فنون و تکنیک‌های روانشناختی لازمه فعالیت یک مبلغ است تا بتواند نیاز مخاطب خود را درک کند؛ این کار گاهی با طرح سؤال و گاهی با شنیدن سخنان مخاطب انجام می‌شود. امروز نشاندن مخاطب پای مباحث دینی کار بسیار سختی است، به‌ویژه سنین پایین‌تر در مقابل این مباحث موضع‌گیری‌ دارند. بنابراین، در چنین موقعیت‌هایی باید مباحثی مطرح شود که مخاطب با آنها ارتباط برقرار کند و به آن مباحث نیاز داشته باشد؛ مثل آرامش، شادی، تفریح، ارتباط با جنس مخالف و انواع مباحثی که در سنین نوجوانی برای مخاطب جذاب است. برای ارتباط با نوجوان امروز، در گام اول باید به او نزدیک شویم و نشان دهیم که شرایط و حال و هوایش را می‌فهمیم و درک می‌کنیم و او را همان‌طور که هست، می‌پذیریم. بعد از آن و قبل از اینکه سراغ مصادیق ظاهری و مورد اختلاف برویم، باید نوعی پیوند و ارتباط قلبی بین او و خدا ایجاد کنیم. متأسفانه ما امروز غالباً نوجوانان را رها کرده‌ایم، در حالی که گاهی ایجاد یک حال خوب و جرقه در ذهن آنها کافی است.

ایکنا ـ با توجه به نگاه انتقادی نسل امروز به بسیاری از مسائل و مطالب، به‌عنوان یک مبلغ دینی، تجربه شما از ارتباط با آنها چگونه بوده است؟

در گام اول باید به‌گونه‌ای با نوجوان مواجه شد که ما را بپذیرد، این پذیرش در ۳۰ ثانیه ابتدای ارتباط اتفاق می‌افتد. لذا، باید به جزئیات ظاهر و ارتباط دقت کرد؛ گاهی از ابتدا با مبلغ مخالفت می‌کنند، در مقابل او موضع‌گیری دارند و سعی می‌کنند به اشکال مختلف این موضع‌گیری را نشان دهند و مانع صحبت شوند. در اینجا مبلغ باید با همراهی کردن با آنها از سد موضع‌گیری عبور کند و نشان دهد که تصورشان از یک جلسه مذهبی و مبلغ دینی کامل و درست نیست. درواقع، دل یک مبلغ باید به دل مخاطب و به‌ویژه مخاطب جوان وصل شود تا بتواند خود را با فضای جلسه و نیاز مخاطب تطبیق دهد. طبق آیه قرآن، پیامبران برای بشارت و انذار فرستاده شدند و این دو را با کرامات اخلاقی انجام می‌دادند. لذا، نمی‌توان مخاطب را با اجبار، وادار به انجام کاری کرد، بسیاری از افراد جامعه تعریف و اطلاع درستی از مسائل و احکام دینی مانند حجاب ندارند.

ایکنا ـ بعضاً گفته می‌شود نسل نوجوان و جوان امروز دغدغه‌هایی غیر از مسائل مذهبی و دینی دارد و لذا، صحبت کردن از این مسائل و انجام فعالیت‌های تبلیغی برای آنها نمی‌تواند ثمربخش باشد. نظر شما در این خصوص چیست؟ 

امروز فضای مجازی، مسائل فرهنگی، فشارهای خانوادگی و نبود تصویر و تلقی درست از دین، باعث شده تا نسل جوان از مسائل مذهبی و دینی فاصله بگیرد و دغدغه‌هایی غیر از این مسائل داشته باشد، ولی با این وجود نمی‌توان گفت فعالیت تبلیغی و دینی ثمربخش نیست. تمرکز ما در بسیاری از موارد، بیشتر بر مناسک بوده که البته آن هم اثرگذار است و بارها تأثیرش را دیده‌ایم.

ایکنا ـ ولی امروز گفته می‌شود که با وجود این مناسک و فعالیت‌های تبلیغی فراوان، وضعیت فرهنگی و دینی جامعه آنچنان که باید باشد، نیست.

یکی از باورها و شاید انتقادات من در خصوص فعالیت‌های تبلیغی این است که هر کاری نیاز به صرف هزینه دارد، ولی سرمایه‌گذاری در خصوص آموزش‌های دینی در کشور ما بسیار کم است و برای مسائل دیگر، هزینه بیشتری صرف می‌شود. شاید تأثیر فعالیت‌های تبلیغی چشم‌گیر نبوده باشد، ولی موفقیت‌ها هم بیان نشده تا در مردم اشتیاق ایجاد کند. از طرف دیگر، هشدارهایی که طی سال‌ها درباره وضعیت فرهنگی و مذهبی جامعه و جوانان داده می‌شد، جدی گرفته نشد. در حال حاضر، سازمان‌ها و نهادهای متولی امر تبلیغ موازی‌کاری می‌کنند، در حالی که اگر همفکری و هم‌افزایی بین دستگاه‌ها تقویت و برنامه‌ریزی‌های منسجم، هدفمند، نظام‌مند و مرحله‌ای برای فعالیت‌های تبلیغی انجام شود، توفیقات بیشتر خواهد بود. علاوه بر این، آموزش و پرورش مدت‌ها از حضور مبلغان و نیروهای مذهبی خالی بوده است، حال آنکه در خصوص مسائل دینی در زمانه فعلی باید نیروهای متخصص، دغدغه‌مند و آموزش‌دیده با امکانات و پشتیبانی کامل در مدارس حضور داشته باشند.

ایکنا ـ به نظر شما، مسائل و فشارهای اقتصادی نیز بر خروجی فعالیت‌های تبلیغی اثرگذار بوده است؟

این حرفی است که زیاد از مخاطبان می‌شنویم. در فضای رسانه‌ای‌ امروز وقتی اخباری در خصوص تجمع امکانات یا ثروت در جایی منتشر می‌شود، مردم شرایط زندگی خود را با آن مقایسه می‌کنند و از یک‌سری مسائل دلزده می‌شوند. موضوع دیگر اینکه، متأسفانه افراد دین را با سیاست و رفتار دینی را با رفتار سیاستمداران مساوی می‌دانند، در صورتی که این‌ دو، مقوله‌هایی متفاوتند؛ دین نقشه راه زندگی برای رسیدن به سعادت است و سنجه رد یا پذیرش آن، رفتار افراد نیست. از طرف دیگر، تأثیر آموزش‌های دینی و فرهنگی زمان‌بر است و در طول زمان به ثمر می‌نشیند. 

ایکنا ـ طی ۲۲ سال فعالیت تبلیغی، با چه مشکلات و چالش‌هایی مواجه بوده‌اید؟‌

چالش‌های این مسیر فراوان است؛ مبلغان عموماً به لحاظ اقتصادی قشر ضعیفی هستند و اکثر فعالیت‌های آنها به‌صورت جهادی است. از سوی دیگر، این قشر بسیار اثرگذار و جزو معدود اقشاری هستند که هنوز مورد اعتماد بخش عظیمی از جامعه‌ قرار دارند؛ وقتی درب خانه‌ها به روی کسی باز نیست، این مبلغان هستند که مورد اعتمادند و می‌توانند وارد منازل شوند؛ ولی با وجود این قابلیت‌ها، این قشر نباید به لحاظ اقتصادی تحت فشار باشند، چون در این صورت نمی‌توانند فعالیت مؤثر و متمرکز انجام دهند و مبلغ مذهبی نباید دغدغه معیشت خود را داشته باشد.

ایکنا ـ برای کسانی که علاقه‌مند به فعالیت در زمینه تبلیغ هستند، چه توصیه‌ای دارید؟

تبلیغ، راه بسیار خوبی است و اگر خالصانه در آن قدم بگذارند، خود مسیر آنها را رشد می‌دهد و به پیش می‌برد. افراد برای ورود به عرصه تبلیغ بهتر است حتماً یک زمینه تخصصی یا قشر هدف را انتخاب و اطلاعات، آگاهی‌ها و مهارت‌های مورد نیاز را بر این اساس کسب کنند. مبلغ در کنار دروس حوزوی باید دانشگاهی هم باشد و از هر دو فضا در زمینه تخصصی خود بهره ببرد. به لحاظ شخصیتی نیز باید خودسازی داشته باشد و به آنچه می‌گوید، حتماً عمل کند. ارتباط خوب با مردم و دوری از خودبرتربینی، از دیگر ویژگی‌های مورد نیاز یک مبلغ است و در نهایت، مخاطب‌شناسی، انعطاف‌پذیری و دوری از تعصبات، تعامل با افراد و اطلاع از مبانی روانشناختی برای فعالیت تبلیغی ضروری است؛ یک شخصیت غیرمنعطف و درگیر تعصبات نمی‌تواند دین را به نرمی برای مردم روایت کند و به آنها آموزش دهد.