هنوز هم دلتنگ آن روزها هستم

محبوبه پورقدیری، متولد 1343، دانش‌آموخته رشته مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، متأهل و دارای دو فرزند است. از دوره دبستان به فعالیت‌های هنری و به‌طور ویژه، نقاشی علاقه داشته و در دوره راهنمایی، نزد استاد زرگر سبک آبرنگ و رنگ‌ و روغن را آموزش دیده و این حرفه را تا زمان اخذ دیپلم ادامه داده است تا اینکه در نمایشگاه دوخت‌های سنتی که در موزه هنرهای تزئینی اصفهان برگزار شده بود، با نقده‌دوزی آشنا می‌شود و با ورود به این حرفه، چون دغدغه حفظ و ماندگاری این هنر را داشته، زمانی که به زیارت امام رضا(ع) می‌رود، از ایشان می‌خواهد تا او را برای احیای این هنر و به‌کارگیری آن در مسیر ترویج معارف دینی یاری کند و این بانوی هنرمند بتواند روپوشی برای مزار امام تهیه کند تا اینکه در اسفند ۹۷ موفق به این کار می‌شود.

پورقدیری در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از اصفهان در توضیح ماجرای دوخت این روپوش اظهار کرد: برای شرکت در جشنواره فرهنگی هنری امام رضا(ع) با استفاده از سبک ابداعی خودم، یعنی کتیبه‌دوزی با نخ نقده که با نوع خاصی از چرخش قلم صورت می‌گیرد و پیش از این انجام نشده بود، تابلویی از حدیث شریف سلسلة‌الذهب کار کردم که به‌عنوان اثر برگزیده شناخته شد. در دوره‌های بعدی، با آقای مهدی دلیلی، از داوران جشنواره آشنا شدم و دوخت روپوش برای آرامگاه امام رضا(ع) را با ایشان مطرح کردم که در نهایت با همکاری وی و دفتر آستان قدس در اصفهان، کار را آغاز کردیم.

وی افزود: شب شهادت امام رضا(ع) بود که برای آسان‌شدن کار، به ایشان متوسل شدم و فردای آن روز از مشهد با من تماس گرفتند و درخواست ارسال نمونه کارهای نقده‌دوزی را داشتند. اسفند ۱۳۹۱، نمونه‌ کارها را به مشهد بردم و بعد از هماهنگی با آقای عامری، تهیه‌کننده پارچه‌های مورد نیاز آستان قدس و دیدار با ایشان در مشهد، مخمل نفیسی که از قبل برای آرامگاه امام در نظر گرفته شده بود، برای من ارسال شد.

این هنرمند ادامه داد: سال ۹۳، آقای دلیلی طرح‌ مورد نیاز را که با نقوش اسلیمی و ختایی آراسته شده بود، به‌صورت افتخاری اجرا کرد و سال ۹۴، آقای بهارزاده، از خطاطان بنام اصفهان، خطاطی صلوات خاصه امام رضا(ع) و شش سلام دور اثر را به‌صورت افتخاری به عهده گرفت. پیاده‌کردن طرح روی پارچه یک‌ ماه طول کشید و در نهایت، مرداد ۹۴ پارچه به کارگاه وصل شد.

وی اضافه کرد: برای دوخت کوک اول چند نفر از بانوان سادات را دعوت کردیم و بعد از قرائت زیارت عاشورا، کوک اول با وضو و طهارت دوخته شد و در تمام مدت انجام کار، همه دوزندگان با وضو و طهارت مشغول به کار بودند. ابتدا به تنهایی کار را شروع کردم و پس از مدتی، دخترم نیز شروع به همکاری کرد، ولی به‌دلیل دشواری پروژه، سه نفر از بانوان هنرمند، مؤمن و معتقد را دعوت کردم و نقده‌دوزی را به آنها آموزش دادم. در نهایت، گروهی پنج نفره تشکیل دادیم که هر کس به‌طور تخصصی بخشی از طرح را اجرا می‌کرد. همه افرادی که در اجرای این پروژه همکاری کردند، به برکت آن در زندگی اذعان داشتند و کار در حال و هوایی معنوی انجام می‌شد.

پورقدیری با بیان اینکه اسفند ۹۷ نقده‌دوزی پارچه به اتمام رسید، گفت: برای دوخت دور اثر به هشت متر ریشه قدیمی و اصل با پهنای زیاد نیاز داشتیم که کار دشواری بود، چون همه ریشه‌ها بیش از ۱۰۰ سال قدمت داشتند و بعضی از آنها پوسیده شده بودند. پیدا کردن این ریشه شش ماه طول کشید تا اینکه در بازار قیصریه با آقای ابراهیمی آشنا شدم و با کمک ایشان توانستم ریشه مناسبی تهیه کنم.

وی اظهار کرد: با آسترکشی، کار به پایان رسید و در روز ولادت امام جواد(ع) با حضور همه کسانی که در تهیه این روپوش کمک کرده بودند و خانواده‌های آنها، از آن رونمایی کردیم. با وجود همه سختی‌های حمل روپوش از طریق هواپیما با همکاری صمیمانه حراست فرودگاه و کاپیتان بهمن زمردیان، فروردین‌ماه سال بعد روپوش را به آستان قدس تحویل دادیم که با آغاز دهه کرامت، روی مزار امام پهن شد و بعد از آن، دنیایی از خاطرات شیرین برای من و دوستانم باقی ماند. هنوز هم دلتنگ آن روزها هستیم و از خدا می‌خواهیم تا دوباره چنین سعادتی نصیبمان شود.

این بانوی هنرمند نقده‌دوزی را از خانم پاکروان که دیگر در قید حیات نیست، آموخته و چون در حال فراموشی و زوال بوده، تصمیم گرفته آموزشگاه فنی‌وحرفه‌ای راه‌اندازی کند که لازمه‌اش، اشراف به همه دوخت‌های سنتی بوده است، ولی بعد از چند سال فعالیت، به دلایلی آموزشگاه را تعطیل می‌کند و فعالیتش را در قالب مشاغل خانگی ادامه می‌دهد. در این مسیر نیز از حمایت‌های کارمندان جهاددانشگاهی واحد اصفهان، خصوصاً آقای سراج، خانم ایزدی و آقای کوچکیان برای ارتقا و ثبت نشان تجاری و کمک آقای آجریان برای راه‌اندازی وب‌سایت بهره برده است.

وی در توضیح هنر نقده‌دوزی گفت: این هنر سنتی با دوخت نخ‌های عریضی از جنس طلا و نقره با درصدهای متفاوت، روی پارچه‌هایی از جنس تور، مخمل، ترمه و... صورت می‌گیرد و قدمت آن به زمان هخامنشیان می‌رسد. اوج رونق این هنر در زمان صفویه و قاجار بوده و بعداً به‌دلیل گرانی محصولات، دوخت مشکل و تجملاتی‌بودن، کم‌کم رو به افول می‌رود. آثار نقده‌دوزی‌شده در دوره قاجار و صفویه به حدی ارزشمند بوده که مثل پول نقد میان مردم جابجا می‌شده و حکم پول نقد را داشته است؛ به همین دلیل، اسم این هنر را نقده‌دوزی گذاشته‌اند. در زمان‌های گذشته، میزان طلای نخ‌های آن ۵۰ درصد بود، ولی امروز به‌دلیل قیمت بالای طلا بیشتر از نقره استفاده می‌شود. نخ نقده در زمان قدیم بیشتر برای تور روی جهیزیه‌ها استفاده می‌شد و من علاوه بر تور، از مخمل، ترمه‌های اصل و قدیمی، چرم، اشبالت و... هم استفاده می‌کنم.

پورقدیری برای ترویج این هنر فعالیت‌های زیادی از جمله برگزاری نمایشگاه در شهر‌های متعدد، مصاحبه با رسانه‌های گوناگون و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، همایش بین‌المللی بانوان قرآن‌پژوه و جشنواره بین‌المللی امام رضا(ع) انجام داده و آثارش در این جشنواره‌ها برگزیده شده است. ابداع سبک جدید کتیبه‌دوزی با نخ نقده و ثبت آن، از دیگر تلاش‌های این بانوی هنرمند برای احیا و ترویج هنر نقده‌دوزی به شمار می‌رود و معتقد است به‌واسطه این سبک ابداعی می‌توان طیف وسیعی از آیات و روایات، سخنان نغز بزرگان و اشعار شعرای بزرگ را به دوخت درآورد.

به گفته وی، آثار نقده‌دوزی بسیار نفیس، گران‌قیمت و در ابعاد بزرگ تهیه می‌شود، بنابراین امکان خرید آنها برای همه اقشار جامعه وجود ندارد. در نتیجه، او به دوخت آثاری در اندازه‌های کوچک‌تر مثل تابلوهای ۲۰ در ۳۰ سانتی‌متری با طرح‌های سنتی‌، هنری، نمادین، مذهبی و دلخواه روی انواع پارچه‌ها رو آورده است. این قاب‌های هنری و نفیس شناسنامه دارند که به فارسی و لاتین در پشت‌ آنها قرار داده شده و در معرفی هنر نقده‌دوزی به جامعه بسیار مؤثر بوده است.

این بانوی هنرمند معتقد است با توجه به وضعیت اقتصادی و کوچک‌بودن خانه‌ها، مردم به قاب‌های بزرگ نیاز ندارند، در نتیجه قاب‌های کوچک به‌دلیل ‌قیمت‌ معقول و اندازه آنها در نمایشگاه‌ها و مناسبت‌های گوناگون بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرد. پیش از این، بیشتر اقشار ثروتمند، متمول و سنتی اصفهان به‌دلیل استفاده در جهیزیه‌های قدیمی، با این هنر آشنا بودند، ولی امروز نقده‌دوزی در جامعه شناخته شده و هنرجویان زیادی از آن استقبال می‌کنند. همچنین پیشنهاد می‌شود برای تهیه یادبودها در همایش‌ها و جشنواره‌ها و اهدای آنها به میهمانان خارجی از این هنر استفاده شود تا هم کمک بسزایی در ترویج این هنر باشد و هم مهم‌تر از آن، از سرقت نقده‌دوزی به نام و کام کشورهای دیگر جلوگیری شود.

زهراسادات مرتضوی