بررسی نقش حکومت‌ها در ایجاد تفرقه بین مذاهب

حجت‌الاسلام علیرضا اختیاری، استاد سطح عالی حوزه در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، اظهار کرد: نامگذاری هفته وحدت یک ابتکار از سوی امام خمینی(ره) بود که متأسفانه برخی آن را جدی نگرفته و یا سعی در کمرنگ کردن آن داشتند.

وی افزود: اگر این ارزش از سوی همه مسلمانان جهان درک می‌شد به گفته رهبر معظم انقلاب بسیاری از چالش‌ها و مشکلاتی که امروز جامعه مسلمانان با آن روبه‌رو هستند، وجود نداشت. اما دشمن ارزش این ابتکار امام(ره) را فهمید و برای خنثی‌سازی این وحدت برنامه‌ریزی‌هایی کرد.

این مدرس دانشگاه بیان کرد: وحدت در بدنه جهان اسلام در بین امت شیعه و اهل سنت در طول تاریخ وجود داشته و اکنون نیز وجود دارد؛ جهان اسلام در لایه‌های زیرین خود این وحدت را دارد. در مناطق مختلفی از جمله جهان و کشورمان شیعیان و اهل تسنن با دوستی و مودت در کنار هم زندگی می‌کنند.

وی با اشاره به خاطره‌ای از ایام تبلیغ خود یادآور شد: در روستایی در ماه مبارک رمضان در ایام تبلیغ ساکن بودم که دو نفر باهم دچار چالشی شده بودند به بنده رجوع کردند یکی از آنها صاحب گله گوسفندی بود که به دلیل نیاز مالی می‌خواست گله خود را یک‌جا بفروشد و دیگری کسی بود که در کار خرید و فروش دام بود و اصرار داشت که طرف مقابل نباید گله‌اش را بفروشد، چراکه با فروش آن معیشتش دچار مشکل می‌شود، می‌گفت با اینکه این معامله برای من سود زیادی دارد، اما به حرمت نان و نمکی که با او خورده‌ام نمی‌خواهم او ضرر کند. بعد از رفتن آنها صاحبخانه به من گفت این دو نفر که تا این حد با هم صمیمی بودند یکی شیعه و دیگری سنی بود. چنین مواردی در دوستی و همراهی بین شیعه و سنی در اقصی نقاط کشور ما از شمال گرفته تا سیستان وجود دارد.

وحدت جهان اسلام باید به راهبردی بین خواص و نخبگان تبدیل شود

این استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه این وحدتی که در بدنه جهان اسلام وجود دارد باید به راهبردی بین خواص و نخبگان تبدیل شود، یادآور شد: همچنان که مردم وحدت بین خود را حفظ کردند باید همین وحدت سرلوحه خواص و نخبگان کشورهای اسلامی شود که این مهم هدف نام‌گذاری امام(ره) از هفته وحدت بود و تمام دلسوزان اسلام در عصر حاضر به دنبال آن هستند که اگر این مهم حاکم شود نفوذ استعمار بر مسلمانان نیز بسیار کاهش پیدا می‌کند.

اختیاری تأکید کرد: مهم‌ترین اشتراکات ما (شیعه و سنی) در قرآن است این کتاب الهی هم نزد شیعیان و هم اهل سنت ارزش بسیار بالایی دارد؛ هرچه تعالی از قرآن اخذ کنیم به سمت وحدت پیش رفته‌ایم. اگر به قرآن باز گردیم، همه چالش‌های اهل تسنن و تشیع حل می‌شود، چراکه ظرفیت عظیمی در قرآن برای هدایت وجود دارد. مشکلات امروز ما به خاطر درک دقیق نداشتن از قرآن است. از این‌رو، اختلاف بین تفاسیر قرآن هم زیاد است. هر جا به دامن قرآن برگشتیم و از نور این کتاب مبین بهره‌مند شدیم دشمنان نتواستند بر مسلمانان حاکم شوند.

وی با بیان اینکه اشتراکات بین دو مذهب شیعه و سنی بسیار زیاد است، به وجود مقدس پیامبر(ص) که هدایت‌گر شیعه و سنی است اشاره کرد و گفت: اشتراک در بیانات و سیره نبی اکرم(ص) یکی از مهم‌ترین وجه اشتراکات است؛ اگر به تعالیم ایشان عمل کنیم قطعا وحدت در سایه تعالی حاصل می‌شود.

اهل بیت و محبت به ایشان؛ از وجه اشتراکات بین شیعه و سنی

این استاد سطح عالی حوزه به مورد دیگری در وجه اشتراک مسلمانان اشاره کرد و افزود: اهل بیت و محبت به ایشان که شاید عجیب به نظر برسد و برخی آن را ریشه افتراق بدانند خود از وجه اشتراکات بین شیعه و سنی است، چراکه این محبت می‌تواند ایجادکننده وحدت باشد. حدیث ثقلین که از پیامبر(ص) نقل شده هم در بین اهل تسنن و تشیع اعتبار دارد و همین حدیث مبنای وحدت است. به‌طور مثال، پدیده عظیم اربعین خاص تشیع نیست، در همین اربعین سال‌ جاری علمایی از اهل تسنن از بجنورد و شهرهای سنی‌نشین کشور عازم این پیاده‌روی بودند. این «حب‌الحسین یجمعنا» یک حقیقت انکارناپذیر است که حضور اهل سنت را در آن شاهد هستیم.

وی اظهار کرد: نحوه اتخاذ موضع در مقابل دشمن وجه اشتراک دیگری بین شیعیان و اهل سنت است. همان‌طور که در آیات می‌خوانیم خداوند اجازه نداده است که کافرین بر مسلمانان مسلط شوند؛ مثال مشهود این جریان مسئله فلسطین است که اولین مسئله جهان اسلام است و این موضع‌گیری در طول چند دهه گذشته از سوی شیعیان و اهل سنت دیده می‌شود. دفاع از مظلومین براساس این آموزه قرآن بین مسلمانان مشترک است. «وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا؛ خداوند هیچ‌گاه برای کافران نسبت به اهل ایمان راه تسلط باز نخواهد نمود.» (نساء/141)، به‌طور مثال در دفاع مقدس نیز این‌طور نبوده که فقط شیعیان در جبهه‌ها حاضر شوند بلکه بسیاری از رزمندگان و علمای اهل سنت به خاطر ایستادن در مقابل استکبار خون مقدسشان ریخته شد.

اختیاری تصریح کرد: اشتراکات ما آن‌قدر زیاد است که مجال پرداختن به آن نیست، اما متأسفانه طی این سال‌ها دشمنان بر نقاط افتراق این دو گروه از مسلمانان تأکید کرده‌اند. قرآن کریم آموزه وحدت را به‌عنوان یک اصل بسیار مهم مطرح می‌کند و می‌فرماید «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ؛ و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد، و پراكنده نشويد.» (آل عمران/ آیه 103) آموزه بسیار مهم دیگری که در قرآن به تصویر کشیده شده است آیه 46 سوره انفال است که می‌فرماید «وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا؛ و با هم نزاع نكنيد كه سست می‌شويد.»

وی بیان کرد: قرآن کریم همان‌طور که به وحدت تأکید دارد، افتراق را یک سیاست شیطانی می‌داند، چراکه هدف او ایجاد بغض و دشمنی در بین مسلمانان است. هرچه بوی تفرقه و رنگ آن را داشت باید گفت آن امر سیاست شیطان است.

این مدرس دانشگاه با بررسی ایجاد ریشه افتراق توضیح داد: نداشتن فهم دقیق از دین و عمل به تعالیم دینی دلیل این افتراق است. تفرقه فقط بین شیعه و سنی نیست بلکه بین خود اهل سنت و خود شیعیان نیز تفرقه وجود دارد، وجود گروه‌های مختلف در آنها نشان‌دهنده این موضوع است. امروز جهان اسلام مذاکرات مختلفی با جهان کفر دارد، وقتی با کفر می‌شود مذاکره کرد چرا بین شیعه و سنی مذاکره تبیینی نباشد؟ آیات قرآن را مورد بررسی قرار دهیم تا فهم دقیق آیات و عمل به آنها را به دست بیاوریم؛ قطعا تفرقه در این صورت از بین خواهد رفت.

تعصب؛ یکی از عوامل تفرقه بین شیعه و سنی

وی با تأکید بر اینکه یکی از عواملی که افتراقات را در طول تاریخ تشدید می‌کرد، تعصب بوده است، اظهار کرد: عمده این افتراقات به‌دلیل تعصب بی‌جا شکل گرفته است نه علم. تعصب بی‌جا با غیرت دینی متفاوت است؛ تعصب و غیرت دینی هیچ‌گاه با وحدت در نمی‌افتد و آموزه قرآنی وحدت را از بین نمی‌برد. قرآن هم به وحدت تأکید دارد هم تعصب دینی، اما تعصبی که وحدت را از بین ببرد بی‌جاست.

نقش حکومت‌ها در تشدید تفرقه بین مسلمانان

اختیاری با بیان اینکه عامل دیگری که در تشدید تفرقه بین شیعه و سنی نقش داشتند حکومت‌ها بودند، گفت: حکومت‌ها به‌طور عجیبی در این زمینه نقش داشتند و به دلایل مختلفی از جمله قدرت‌طلبی به‌دنبال آن بودند. به‌طور مثال، خیلی از تفرقه‌هایی که در این راه شکل گرفت از سوی بنی‌امیه بود که بسیاری از تفرقه‌ها با رویکرد ایجاد بغض و کینه در بین گروه‌های مسلمان بود. آنها علاوه بر بین شیعیان و سنی‌ها حتی بین عرب و عجم کینه ایجاد کردند و موجب شدند که اتحادی که براساس تعالیم قرآن باشد شکل نگیرد، چراکه اگر اتحادی بین امت مسلمان در این زمینه شکل می‌گرفت بنی‌امیه مجالی برای حکومت پیدا نمی‌کرد.

وی ادامه داد: بنی‌امیه در این زمینه دستورالعمل داشتند که هیچ غیر عربی در دستگاه آنها استخدام نشود. اگر در آن زمان مسلمین به دامن قرآن برمی‌گشتند بنی‌امیه کمک و حمایتی نداشت، پس از آن بنی‌عباس هم به شکل دیگری در ایجاد تعصب بی‌جا در بین مردم نقش داشت که دستور تخریب قبور ائمه و نبش قبر امام حسین(ع) را صادر کرد.

اختیاری اظهار کرد: همچنین در دوره سلجوقیه، حکومت با تشکیل مدرسه نظامیه به‌دنبال آن بود که می‌خواست عقیده‌ خود تدریس شود و این مدارس اجازه آزادی تفکر را از دیگران سلب می‌کرد. در دوران غزنویان، سلطان محمود غزنوی علنا در مقابل شیعیان می‌ایستاد و آنها را قلع و قمع می‌کرد. یکی از وزرای غزنویان به اتهام اینکه به تشیع تمایل پیدا کرده بود به دار آویخته شد. در تاریخ بیهقی نیز حسنک وزیر به این موضوع می‌پردازد. از آنجا که این دولت سیاست سلجوقیان را نداشت به شدت به طبل تفرقه می‌کوفتند و شیعیان را از بین می‌بردند. حکومت‌ها آتش تعصب را در جهان اسلام شعله‌ور کردند.

استعمار و استکبار؛ عامل دیگری در ایجاد تفرقه

این مدرس دانشگاه با اشاره به عامل بسیار مهم دیگر به مسئله استعمار و استکبار اشاره کرد و بیان کرد: شاید بتوان گفت عمده افتراقات امروز به خاطر نفوذ استعمار است. یکی از این کارها که استعمار بر آن تأکید دارد ترویج و برجسته کردن عقاید متعصبانه است؛ او عقاید متعصبانه را به‌عنوان اندیشه اصیل در اهل سنت یا شیعیان ترویج می‌کند.

وی افزود: ایجاد تفرقه بین جهان اسلام پس از سقوط امپراطوری عثمانی شدت بیشتری گرفت تا بهره‌برداری‌هایی برای خود داشته باشند تا بر خاورمیانه مسلط شدند، فهمیدند این تفرقه خیلی به درد آنها می‌خورد. لذا، عقاید متعصبانه را تزریق کرده و از آن بهره‌برداری کردند که سابقه آن به دو قرن می‌رسد.

اختیاری با اشاره به اقدام دیگری که استعمار در جهان اسلام برای ایجاد جدایی شیعه و سنی انجام داده است، تصریح کرد: ایجاد حکومت‌هایی که متمرکز بر تفرقه و از بین بردن وحدت بوده است نیز از جمله این اقدامات است که حکومت‌هایی ایجاد کردند که تعصب‌محور هستند.

استاد حوزه علمیه همدان اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های یاران پیامبر(ص) «أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ» است آن چیزی که جهان استعمار در مقابل آن ایستاده است. حاکمانی در کشورهای اسلامی از جمله عربستان روی کار آمدند که با رژیم غاصب دست دوستی می‌دهند و نسبت به مسلمانان و مؤمنان سخت‌گیر هستند.

وی افزود: یکی از این افراد که کمر همت برای تفرقه بین شیعه و سنی بسته بود، نظریه‌پرداز آمریکایی برژینسکی است که سپاه صحابه (طالبان، القاعده و داعش) را ایجاد کردند که مثلا در مقابل شیعیان از صحابه پیامبر(ص) دفاع کنند. این نظریه‌پرداز فکر می‌کرد حال که یک حکومت شیعی ایجاد شده می‌توان سنی‌ها را از آن جدا کرد. او خیال می‌کرد بین نخبگان جامعه شیعه و سنی می‌تواند تفرقه ایجاد کند. این تفکر امروز به‌دنبال تجهیز این گروه‌ها هستند که با ترور و جنگ تفرقه ایجاد کنند.

تفرقه؛ تهدیدی که در عصر حاضر به فرصت تبدیل شد

اختیاری تصریح کرد: اما این تهدیدها به دست افرادی چون سردار سلیمانی تبدیل به یک فرصت شد و محور مقاومت شکل گرفت. این محور تبدیل به یک اشتراک بین شیعه و سنی شد. خون این دو گروه از مسلمانان با یکدیگر مخلوط شد و در برابر کفر و استکبار ایستاد و به یک فرصت طلایی تبدیل شد تا قدم های بلندی در راستای وحدت شکل بگیرد.

وی در پایان گفت: امروز جهان اسلام به‌دنبال آرمان‌های قرآنی است و همان آرمان‌های انقلاب ما یک فرصت استثنائی ایجاد کرد و بین کشورهای اسلامی وحدت ایجاد شد. همگرایی بین برخی از کشورهای مسلمان به سرکردگی کشور خودمان برای حمایت از مسئله فلسطین ایجاد شد. همه این مسائل اهمیت وحدت را برای ما نشان می‌دهد.