اندیشه سیاسی حکمرانان از نگاه امیرالمؤمنین(ع)

حبیب‌الله صابری‌نسب، مدرس دانشگاه و پژوهشگر نهج‌البلاغه، در گفت‌و‌گو با ایکنا از استان مرکزی، با بیان اینکه انسان‌ها برای ادامه حیات زندگی اجتماعی ناگزیر به تشکیل حکومت هستند، ادامه داد: با توجه به اینکه همه امور نمی‌تواند توسط یک فرد اداره شود؛ از این رو تقسیم وظایف متناسب با علم و تجربه می‌تواند به اداره هرچه بهتر جامعه‌ کمک کند. حضرت علی(ع) سیاست‌مداری معمولی نبودند و از این جهت حتی در بیان عبارت نیز دقت دارند و از حاکم اسلامی به عنوان والی یا امام به معنای رهبر یاد می‌کنند.

وی با بیان اینکه وجه تمایزهایی در نحوه حکومت‌داری در جوامع مختلف وجود دارد، اظهار کرد: دین اسلام به عنوان کامل‌ترین دین در این خصوص راهکارهایی دارد که می‌توان از جمله به شیوه حکومت‌داری از نگاه حضرت علی(ع) در نهج‌البلاغه رجوع کرد؛ چرا که در منطق ایشان حکمران باید امین و حافظ حقوق مردم باشد و خوشبختانه این مهم در نظام جمهوری اسلامی تاحد بسیار مورد توجه است.

بیشتر بخوانید:

• نویسندگان در انتقال نصایح نهج‌البلاغه دست به قلم شوند
• دوراندیشی در کلام حضرت علی(ع)
• چگونگی مهارت نفس از نگاه حضرت علی(ع)

صابری‌نسب با اشاره به اینکه رساندن انسان از خاک به خدا و به معنای عموم از فرش به عرش است، اضافه کرد: احیای حق و عدالت‌محوری یکی از مواردی است که در همه حکومت‌ها باید به آن توجه شود، اما برای تحقق آن باید حاکمانی بر جامعه حکمفرمایی داشته باشند که علاوه بر آگاهی از احکام به آن عمل کنند. نهج‌البلاغه شریف کتابی سرشار از نکات نغز و کاربردی است که می‌تواند در عرصه‌های مختلف زندگی سرلوحه همه ما قرار گیرد.

وی دینداری، عدالت و مردم‌داری را سه ویژگی مهم حکومت از نگاه مولاعلی(ع) دانست و اظهار کرد: تحقق این شاخصه‌ها و دیگر شاخصه‌های عملی و رفتاری در جامعه در سایه وجود کارگزارانی صالح و شایسته و عالم به مبانی دینی ایجاد می‌شود. در نهج‌البلاغه و زندگی مولا درمی‌یابیم که آن حضرت به عدالت اجتماعی در حکومت اهتمام ویژه داشتند و یکی از راهکارهای تحقق این مهم را استفاده از مدیران لایق بیان فرمودند.

این پژوهشگر نهج‌البلاغه با بیان این مطلب که صالح بودن مدیر شرط لازم برای انتصاب او به عنوان مدیر در سمتی هست، اما کافی نیست، افزود: علاوه بر صالح بودن و دست پاک بودن مدیران، افراد باید دارای تجارب و علم کافی برای قرار گرفتن در منصبی باشند تا بتوانند مجموعه خود را به سمت پیشرفت هدایت کنند. در کنار تمامی این موارد باید بر عملکرد آنان نیز از سوی دستگاه‌های نظارتی، نظارت دقیق صورت گیرد.

صابری‌نسب با بیان این نکته که حکمرانی در اندیشه سیاسی حضرت علی(ع) در معنای تسلط بر مردم تعریف نشده است، ادامه داد: حاکمان اسلامی دارای ویژگی‌هایی همچون مهرورزی، خدمتگزاری، مدیریت درست، حفظ امانتداری، پاسداری از حق عموم مردم به‌ویژه مستمندان هستند و متناسب با همین نگاه به برنامه‌های خود جامه عمل می‌پوشانند. حکمران واقعی کسی است که تقوا پیشه کرده و در تمام لحظات زندگی خدا را ناظر بر اعمال خود بداند.

وی به فرازی از خطبه 131 نهج‌البلاغه: «اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَيْءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ، وَ لَكِنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ، خدايا تو مى دانى كه جنگ و درگيرى ما براى به دست آوردن قدرت و حكومت و دنيا و ثروت نبود، بلكه مى خواستيم نشانه هاى حق و دين تو را به جايگاه خويش باز گردانيم، و در سرزمين هاى تو اصلاح را ظاهر كنيم» استناد کرد و افزود: هدف از تشکیل حکومت اسلامی همین است و هیچ هدف دیگری دنبال نمی‌شود، اما دشمن این مهم را برنمی‌تابد و در طول تاریخ همواره سعی در زدودن چهره اسلامی از بلاد اسلامی دارد، خوشبختانه با روی کار آمدن نظام اسلامی ایران این امر محقق شده و توانسته اسلام ناب را به جهان به بهترین شیوه معرفی کند.

این پژوهشگر نهج‌البلاغه ادامه داد: حضرت علی(ع) در خطبه‌های دیگری همچون خطبه 3، 234، خطبه 5، 131 به نکات مختلف در باب حکمرانی اشاره فرمودند، البته که در نامه ایشان به مالک اشتر که یکی از مشهورترین نامه‌هاست سخنان بسیار ارزشمند و گهرباری بیان شده است که باید سرلوحه امور قرار گیرد.

صابری‌نسب در پایان جوانان را به مطالعه نهج‌البلاغه توصیه کرد و افزود: مبانی مندرج در این کتاب ارزشمند باید با زبانی شیوا و بلیغ و به دور از هرگونه ابهام برای نسل نوجوان و جوان بازگو شود. درست است که برخی مباحث در کتب درسی آمده است، اما برای پیاده‌سازی سبک زندگی به شیوه نهج‌البلاغه باید با این کتاب انس بیشتری برقرار کرد تا بتوان نتیجه مطلوب را مشاهده کرد.