حسد اشتباه محاسباتی شرک‌ورزانه است

حجت‌الاسلام حسین روزبهانی، مدیر کانون نهج‌البلاغه‌شناسی لرستان در گفت‌وگو با ایکنا از لرستان با شرح فرازی از خطبه اول نهج‌البلاغه با مضمون «وَاسْتَأْدَى اللَّه سُبْحَانَه الْمَلَائِكَة وَدِيعَتَهُ لَدَيْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِيَّتِهِ إِلَيْهِمْ فِي الْإِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَه وَ الْخُنُوع لِتَكْرِمَتِه. فَقَال سُبْحَانَهُ لَهُمْ‏ سْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ‏ وَ قَبِيلَهُ اعْتَرَتْهُ الْحَمِيَّةُ وَ غَلَبَتْ عَلَيْهِ الشِّقْوَةُ وَ تَعَزَّزَ بِخِلْقَةِ النَّارِ وَ اسْتَوْهَنَ خَلْقَ الصَّلْصَالِ. ثُمَّ أَسْكَنَ سُبْحَانَهُ آدَمَ دَاراً أَرْغَدَ فِيهَا عَيْشَهُ وَ آمَنَ فِيهَا مَحَلَّتَهُ وَ حَذَّرَهُ إِبْلِيس وَ عَدَاوَتَه فَاغْتَرَّه عَدُوُّهُ نَفَاسَةً عَلَيْه بِدَارِ الْمُقَام وَ مُرَافَقَة الْأَبْرَارِ فَبَاعَ الْيَقِين بِشَكِّهِ وَ الْعَزِيمَة بِوَهْنِهِ وَ اسْتَبْدَلَ بِالْجَذَلِ وَجَلًا وَ بِالاغْتِرَارِ نَدَماً»، اظهار کرد: این فراز از خطبه نخست نهج‌البلاغه بیان‌کننده دستور خداوند به فرشتگان در خصوص سجده بر انسان، تمرد ابلیس از سجده بر انسان و حسادت او بر جایگاه و مقام انسان است.

وی با اشاره به اینکه خداوند قبل از خلقت انسان از فرشتگان تعهد گرفته بود که بر انسان سجده کنند، گفت: خداوند به فرشتگان دستور داد که من می‌خواهم بشری را از خاک ایجاد کنم و بعد از خلق باید بر او سجده کنید و آنان تعهد دادند که بر انسان سجده کنند.

روزبهانی با اشاره به اینکه بعد از خلقت انسان، فرشتگان الهی در پیشگاه انسان به سجده درآمدند، ادامه داد: برخی از مفسران در خصوص سجده کردن مسائلی را مطرح می‌کنند که در پاسخ می‌توان گفت نوع سجده فرشتگان با سجده انسان فرق دارد؛ به معنای دیگر سجده فرشتگان شباهتی به سجده انسان ندارد و معنای سجود فرشتگان خشوع و خضوع آنان در مقابل آدم است.

مدیر کانون نهج‌البلاغه‌شناسی لرستان در خصوص شرح «فَقَالَ سُبْحَانَهُ لَهُمْ‏ سْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ‏ وَ قَبِيلَهُ اعْتَرَتْهُ الْحَمِيَّةُ وَ غَلَبَتْ عَلَيْهِ الشِّقْوَةُ وَ تَعَزَّزَ بِخِلْقَةِ النَّار وَ اسْتَوْهَنَ خَلْقَ الصَّلْصَالِ»، افزود: همه فرشتگان به جز ابلیس بر انسان سجده کردند چراکه تعصب بر اصل خویش بر او عارض شد. به معنای دیگر ابلیس، اصل خودش یعنی آتش را از خاک برتر می‌دانست.

وی با اشاره به اینکه شیطان از اصل وجودش گفت که مرا از نار خلق کردی و انسان را از خاک من از آتشم و مایه وجودی انسان را کوچک حساب کرد، گفت: تعصب ابلیس بر اصل وجودی خود که آتش بود سبب سرپیچی از فرمان الهی شد. لذا، نباید نسبت به اصل و قبیله و دودمان‌ها تعصب داشته باشیم.

روزبهانی با طرح این سؤال که چرا خداوند به فرشتگان دستور داد بر آدم سجده کنند، بیان کرد: در اینجا سجده بر ماهیت روح انسان است؛ سجده‌ای که مورد نظر است، سجده به مقام علم، معرفت و روح آدم است.

مدیر کانون نهج‌البلاغه‌شناسی لرستان با اشاره به اینکه ابلیس پس از سرپیچی از فرمان الهی از خداوند فرصت خواست و خداوند به شیطان مهلت داد، افزود: یکی از دلایلی که خداوند ابلیس را مهلت داد این بود تا محکی برای انسان‌ها باشد یا مقایسه بین خیر و شر ایجاد شود، البته ذکر این نکته ضروری است که خداوند تا زمان وقت معلوم مهلت داد و زمان آن را فقط خدا می‌داند.

وی با یادآوری اینکه خداوند آدم را پس از آن در منزل و جایگاهی ساکن نمود که در این جایگاه دو ویژگی امنیت و عیش برای انسان فراهم بود، اظهار کرد: جایگاه انسان جایگاهی بود که خداوند عیش انسان را فراهم کرد، زندگی در آن وسعت داشت و خالی از تنگدستی بود؛ از طرفی ویژگی دیگری که جایگاهی که انسان در آن ساکن بود این بود که خداوند به انسان امنیت داد.

روزبهانی با اشاره به اینکه اگر انسان بهترین عیش و وسعت رزق را داشته باشد، اما امنیت نداشته باشد، معنا ندارد و خداوند دو نعمت امنیت و وسعت رزق به انسان داد، افزود: در کنار این جایگاه خداوند انسان را از اطاعت از ابلیس بر حذر داشته بود و به او هشدار داد که این امر جدی است.

مدیر کانون نهج‌البلاغه‌شناسی لرستان با اشاره به اینکه انسان در کنار این فرصت و جایگاه نباید از ابلیس به‌عنوان دشمن خود غفلت کند، افزود: خداوند فرمود که شیطان برای تو دشمن است و می‌خواهد تو را از این موقعیت و جایگاه دور کند؛ به معنای دیگر آنچه موجب زوال نعمت انسان می‌شود را متذکر شد.

وی با اشاره به اینکه ابلیس نسبت به جایگاه انسان حسادت کرد و در قالب دوست بر انسان ظاهر شد و انسان را دچار غفلت کرد، گفت: ابلیس انسان را به غفلت برد، چراکه نسبت به او و جایگاهش حسادت داشت.

روزبهانی با تأکید بر اینکه ابلیس به داشته‌های آدم حسد ورزید و عمده عداوات‌ها ریشه در حسادت دارد، افزود: وقتی ابلیس نتوانست خود را به جایگاه آدم برساند تلاش کرد تا او را پایین بکشاند. حسد از بدترین عادات انسانی است که این امر در تعارض با توحید افعالی خداوند است. به معنای دیگر حسد اعلام جنگ با خداست و انحراف سنگینی است.

وی با بیان اینکه در روایات اسلامی بارها بر دوری از حسد و حسادت تأکید شده است، افزود: بهترین راه برای از بین بردن حسد تقویت توحید است، چراکه حسد نشان از ضعف توحید است. حسد اشتباه محاسباتی شرک‌ورزانه است؛ به‌جای اینکه انسان خودش تلاش کند تا به جایگاهی برسد تلاش می‌کند فرد دیگری را که به جایگاه رسیده را پایین بکشد، پس حسد میراث ابلیس است که می‌خواهد از طریق آن انسان را گمراه کند.