هدایت مخاطب به معارف قرآنی ذات ادبیات دینی کودک است

محمدرضا سرشار در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره ظرفیت‌های عظیم و گسترده قصص مذهبی و تبدیل آن به مباحث داستانی با محوریت کودک و نوجوان گفت: در این حوزه و نقش تاثیرگذار آن تردیدی وجود ندارد و آن‌چنان‌که پیش‌از این در کتاب «و اما بعد...» نوشته بودم بر این مهم تأکید فراوانی کردم که محکم‌ترین دلیل بر ریشه‌دار بودن علاقه انسان‌ها به قصه کتاب آسمانی ما برخورداری آن از ده‌ها قصه، تمثیل زیبا و آموزنده است که در آن به چشم می‌خورد.

وی ادامه داد: می‌توان گفت بخش اعظم کتاب آسمانی مسلمانان قرآن کریم را قصص و تمثیل‌ها تشکیل می‌دهند و کثرت وجود تمثیل‌های جالب و زیبا در سخنان پیامبران الهی ازجمله پیامبر ختمی مرتبت حضرت محمد(ص) و ائمه معصومین(ع) نیز مؤید آن است.

بستر ادبیات کودک؛ مجال کارآموزی نیست

سرشار با تأکید و اشاره بر این نکته که هنوز هم با وجود تأکیدات فراوان بسیاری از کارشناسان، محققان و پژوهشگران حوزه ادبیات کودک گروهی بر این مسئله اشاره دارند که خلق آثار ادبی برای گروه سنی کودک و نوجوان بسیار سهل و ساده‌تر از خلق آثار برای گونه ادبیات بزرگسال است تصریح کرد: به‌اتفاق بسیاری از آرای نظریه‌پردازان و با اتکا بر پژوهش‌های ملی و بین‌المللی می‌توان بر این نکته تأکید کرد که خلق آثار ادبی برای گروه مخاطبان هدف کودک و نوجوان کاری بسیار سخت و مشکل‌تر از تولید آثار برای ادبیات بزرگسال است.

نویسنده رمان نوجوانان «هستم اگر می‌روم» کتاب برگزیده نوجوانان توسط شورای کودک با تأکید بر این مهم که عرصه، بستر و آوردگاه خلق آثار ادبی برای گروه سنی کودک و نوجوان مجال و فرازی برای کارآموزی نیست یادآور شد: نباید تنها به این دلیل که اثر خلق‌شده برای گروه سنی کودک و نوجوان است، نویسندگان و کسانی که تازه دست به قلم برده‌اند و یا در حوزه خلق آثار ادبی در گام‌های نخستین و مرحله آزمون‌وخطا هستند، آغازین گام‌های رسالت نگرششان را در حوزه کودک و نوجوان بر نگاه کارآموزی استوار کنند.

اهمیت قدرت قلم و نگرش نویسنده کودک

سرشار با تأکید بر آن‌که هیچ نویسنده‌ای نمی‌تواند خود را محق بداند تا ضعف‌هایش را در خلق اثر ادبی در گونه داستان یا شعر کودکان و نوجوانان در پسِ پشت احساس معصومانه، پاک و لطیف کودکان و نوجوانان پنهان کند خاطرنشان کرد: نویسنده و شاعر حوزه ادبیات کودک و نوجوان باید فردی باشد که با همان معصومیت و احساس پاک و مذهبی کودکان و نوجوانان به قدری بر قدرت قلمش ایمان داشته باشد تا بتواند در خلق آثارش در کنار جذب اعتماد و توجه مخاطبان کودک و نوجوان بالاترین اثرگذاری را بر آن‌ها داشته باشد.

عناصر پنجگانه تولید ادبی بر اساس متون کهن

استاد سرشار در فصلی دیگر از این گفت‌وگو درباره یکی از شیوه‌های رایج در حوزه خلق ادبیات کودک به مساله بازنویسی از متون ادبی کهن اشاره کرد و یادآور شد: در نگاه کلان و در حوزه نگرش بر سبک و شیوه تولیدات آثار ادبی با استناد به بازنویسی از متون کهن پنج مسیر مختلف وجود دارد که از آن‌ها به‌عنوان «بازنویسی»؛ «باز پردازی»؛ «بازآفرینی»؛ «اقتباس» و «الهام گیری» یاد می‌شود.

نویسنده رمان نوجوانان «مهاجر کوچک» برند لوح زرین دست‌خط امام خمینی(ره) ادامه داد: «بازنویسی» نخستین و ساده‌ترین شیوه خلق تولیدات ادبی براساس متون کهن است که در آن نویسنده تلاش می‌کند تا بخشی از آن متن کهن را انتخاب و با تغییر زبان آن به زبان امروزی به روایت آن داستان بپردازد. اغلب آثار داستانی حوزه کودک و نوجوان که طی چند دهه اخیر در بازار نشر ایران خلق شده‌اند متعلق به این دسته هستند.

وی در ارائه و معرفی شیوه «باز پردازی» بر این مسئله تأکید کرد که نویسنده در این حوزه ضمن تلاش برای حفظ فضا و جهان کلی روایت و داستان، سعی می‌کند اثر ادبی خود را با توجه به الگوها، قوانین و چارچوب‌های نظام داستانی به‌ عبارتی با نظمی داستانی‌تر و منطبق بر شرایط الگوی ارائه‌شده به مخاطب ارائه دهد.

نویسنده مجموعه ۱۰ جلدی ترجمه «قصه‌های حیوانات در قرآن» برنده دیپلم افتخار از جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری، «بازآفرینی» را شکل سوم خلق تولیدات ادبی براساس متون کهن دانست و تصریح کرد: در شیوه بازآفرینی نویسنده سعی می‌کند تا در کنار خلق اثر ادبی با اتکا بر آن متن کهن؛ نگرش‌ها، بینش‌ها و ساختارهای جهان امروز را برای مخاطبانش ترسیم کند تا جنس ارتباط‌گیری مخاطب با اثرش با اشتیاق بیشتر و جذابیتی مضاعف‌تر همراه باشد.

این محقق، پژوهشگر و مدرس داستان‌نویسی اظهار داشت: شیوه چهارم؛ شیوه «اقتباس» است. شیوه‌ای که نویسنده با اتکا به آرا و نظرات مطرح‌شده در داستان‌های کهن از آن‌ها به شکل مستقیم یا غیرمستقیم برای ارائه‌ی داستان خود در قالب نگرش امروزی وام می‌گیرد و درنهایت «الهام‌گیری» پنجمین شیوه در شکل تولید آثار ادبی براساس متون کهن است که نویسنده در این روش با نگرشی آزاد صرفاً با خوانش آثار کهن و الهام گرفتن از متن، محتوا، تِم و یا روایت آن‌ها دست به خلق اثر ادبی می‌زند که کمترین گونه ردیابی از آن‌چه که در متون کهن آمده را در قالب شکل الهام‌گیری در میان آثار نویسندگان می‌توان رصد کرد.

نویسنده کودک نباید لحظه‌ای از پژوهش غافل شود

استاد سرشار همچنین با تأکید بر شناخت زبان، جهان، نگاه و بینش کودکان هر نسل در خلق آثار ادبی برای ارتباط‌گیری هرچه موفق‌تر با آن‌ها بر این مهم تأکید کرد که نویسنده و شاعر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان لحظه‌ای نباید از پژوهش و شناخت نسل کودکان و نو جوانانی که به‌عنوان مخاطبان هدف خلق آثار ادبی او قرار می‌گیرد غافل شود.

نویسنده مجموعه۱۴ جلدی «از سرزمین نور» برنده دیپلم افتخار از ششمین جشنواره کتاب کودک و نوجوان کانون پرورش فکری افزود: در صورت این غفلت و چرخش قلم نویسنده و شاعر ادبیات کودک و نوجوان در سایه عدم انطباق با جهان، زبان، نگرش و بینش کودکان نسل امروز و بازتاب کودکی‌های خود برای کودک و نوجوان نسل امروز؛ اولین مواجهه مخاطبان هدف با اثر او با نوعی واپس‌گرایی و عدم ارتباط و همذات‌پنداری مواجه خواهد شد. این جز هدر رفت زمان و سرمایه سهمی برای توسعه و تعالی ادبیات کودک و نوجوان نخواهد داشت.

گنجینه ارزشمند معرف دینی در حوزه حلق آثار ادبی کودک

برنده عنوان «فجر آفرین عاشورایی» در حوزه ادبیات توسط شورای فرهنگ عمومی تأکید کرد: روح معصوم و دید وسیع و منبسط کودکان و نوجوانان یکی از اصلی‌ترین بسترها برای ارائه داستان‌های دینی و مذهبی در مسیر تعالی و رشد ذهنی، فکری، روحی و روانی کودکان و نوجوانان است.

سرشار در پایان با تأکید بر آنکه ادبیات دینی کودک و نوجوان نه‌تنها در ایران که در تمام جهان مسئله‌ای بسیار حائز اهمیت است تصریح کرد: آنچه کتاب آسمانی ما قرآن کریم در حوزه قصص، روایات و همچنین در قالب تاریخ سترگ اسلام در حوزه روایت و زیست ائمه اطهار(ع) و رسول مکرم دین اسلام در اختیار قرار داده است، گنجینه‌ای ارزشمند است که هر یک از معارف آن در سایه پرداخته لطیف و منطبق با جهان‌بینی کودک و نوجوان امروز می‌تواند اثرگذاری شگرفی در تبیین و شکل‌دهی جامعه‌ای فرهنگی و توسعه و تعالی آن با خود به‌همراه داشته باشد.

گفت‌وگو از امین خرمی