نقد دیدگاه آیت‌الله خویی درباره جزء سوره بودن بسم الله + صوت
استاد درس خارج حوزه قم ضمن اشاره به دیدگاهی که قائل است بسمله جزء سوره و جزء قرآن است تصریح کرد: آقای خویی می‌گوید شیعه امامیه و طیف وسیعی از اهل سنت این نظر را دارند. البته باید توجه داشت که برخی از شیعیان مثل آقای میلانی در این مسئله مناقشه دارند یعنی گفتند جزء قرآن هست ولی جزء سوره نیست.
به گزارش ایکنا، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست با محوریت تفسیر سوره حمد، صبح امروز 16 اردیبهشت در فضای مجازی منتشر شد. در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید؛
گفت‌وگوی ما پیرامون بسمله بود. مطالبی در جلسات گذشته مطرح شد و هنوز نکاتی باقی مانده که در این جلسه عرض می‌کنیم. تفسیر ما غیر از تفسیر محض، بیان علوم قرآنی هم هست. طبیعتا اوایل کار اینطوری است و در ادامه سریع‌تر و روان‌تر پیش خواهیم رفت کما اینکه تفسیر ما فقهی هم هست و آیات الاحکام برای ما مهم است.
یکی از مباحثی که باقی مانده است این است که آیا بسمله‌ها در قرآن جزء قرآن است یا مثل مستحبات در نماز، جزء نماز نیست ولی در نماز هست. مثلا الآن قنوت در نماز مستحب است و جزء نماز نیست. آیا بسمله هم جزء قرآن نیست و از مستحبات است؟ این مسئله آثار فقهی دارد. یکی از آثارش در نماز آیات روشن می‌شود که باید سوره را پنج قسمت کنید. سوال دوم این است که آیا بسمله جزء سوره‌ها است؟ ممکن است بگوییم جزء قرآن هست ولی جزء سوره نیست یعنی در شمار آیات نیست. اگر جزء سوره باشد در هنگام نماز، اول باید تعیین سوره کنید بعد بسم الله بگویید ولی اگر نباشد، می‌تواند بسم الله را بگویید بعد تعیین سوره کنید. پس سوال سوم این است که آیا تعیین بسمله به عنوان سوره خاص لازم است یا نه؟
سوال چهارم این است اگر بنا شد که قبل از بسمله سوره را تعیین کنیم، آیا می‌توانیم پس از گفتن بسمله، سوره را عوض کنیم؟ سوال بعد این است که آیا قرائت بسم الله در نماز لازم است؟ سوال ششم این است که خانم‌ها و آقایان در حال جنابت نمی‌توانند سوره‌های سجده‌دار را تلاوت کنند. برخی می‌گویند تلاوت کل سوره حرام است، برخی می‌گویند تلاوت آیه مربوطه حرام است. اگر بگوییم تلاوت کل سوره حرام است آیا تلاوت بسم الله آن هم حرام است؟
دیدگاه‌های موجود درباره نسبت بسمله و قرآن
ما درس‌مان نه درباره نماز است نه طهارت؛ اگر درباره نماز بود جا داشت درباره هر کدام از این مباحث چند جلسه صحبت کنیم ولی ما صرفا اشاره می‌کنیم. اولین سوال این بود که آیا بسمله جزء قرآن است یا در قرآن است؟ در این مسئله حداقل سه نظر مطرح است. این مطلب را آیت‌الله خویی در البیان مطرح کرده است. وقتی در یک مسئله سه نظر هست یکی اثبات مطلق است، یکی نفی مطلق است. اثبات مطلق این است که بسمله جزئی از قرآن و سوره است.
آقای خویی می‌گوید شیعه امامیه و طیف وسیعی از اهل سنت این نظر را دارند. البته باید توجه داشت که برخی از شیعیان مثل آقای میلانی در این مسئله مناقشه دارند یعنی گفتند جزء قرآن هست ولی جزء سوره نیست. پس اینطور نیست که شیعیان در این مسئله اتفاق نظر داشته باشند. پس بهتر است بگوییم مشهور امامیه می‌گویند بسمله جزئی از قرآن و سوره است.
قول دوم این است که بسمله جزء قرآن است ولی جزء سوره نیست و یک آیه مستقل است. این نظر دوم سوال اول را به اثبات جواب می‌دهد ولی سوال دوم را به نفی جواب می‌دهد. قول سوم این است که بسمله جزء حمد هست ولی جزء سوره‌های غیر حمد نیست. افرادی که این نظر را دارند نسبت به یک مسئله ساکتند و آن اینکه حالا که جزء سوره نیست، جزء قرآن هم نیست؟
روایات درباره بسمله چه می‌گوید؟
تا اینجا شش سوال مطرح شد و مشخص شد نسبت به دو سوال، سه نظر مطرح است. آنچه مهم است ادله مسئله است. ما تابع ادله هستیم. عمدتا ما ادله شیعه امامیه را می‌گوییم والا اهل سنت هم در اینجا بحث دارند. ضمنا در این بحث نه خود قرآن اشاره‌ای دارد، نه اجماع داریم و نه عقل چیزی می‌گوید و تنها مدرک، روایات است. یکی از روایات در این مسئله این است: «عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ إِذَا قُمْتُ لِلصَّلاَةِ أَقْرَأُ «بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِيمِ» فِي فَاتِحَةِ اَلْقُرْآنِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَإِذَا قَرَأْتُ فَاتِحَةَ اَلْقُرْآنِ أَقْرَأُ «بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِيمِ» مَعَ اَلسُّورَةِ قَالَ نَعَمْ». این روایت دلالت دارد که برای سوره حمد باید بسم الله گفته شود چه در نماز چه در غیر نماز ولی این روایت خیلی محدود است و گستره آن سایر سوره‌ها را نمی‌گیرید. ثانیا امام نمی‌گویند بسم الله جزء قرآن هست یا نه.
حدیث بعدی این است؛ «عن يحيى ابن أبي عمران الهمداني، قال: كتبت الى أبي جعفر عليه السلام: جعلت فداك، ما تقول في رجل ابتدأ ب بِسْمِ اَللّهِ اَلرَّحْمنِ اَلرَّحِيمِ في صلاته، وحده في أمّ الكتاب، فلما صار الى غير أمّ الكتاب من السورة، تركها؟ فقال العباسي: ليس بذلك بأس. فكتب بخطه، يعيدها مرتين، على رغم أنفه، يعنى: العباسي». این روایت رسما دلالت می‌کند بر اینکه همه سوره‌ها بسم الله می‌خواهد لذا سوال پنجم که آیا بسم الله در نماز لازم است، طبق این روایت لازم است ولی آیا روایت دلالت می‌کند که بسمله جزء سوره است؟ به نظر من دلالت نمی‌کند.
انتهای پیام
