نسب برخی سادات گم‌شده است/ راه‌اندازی رشته دکتری نسب‌شناسی در قم
آیت‌الله سید منذر حکیم، رئیس پژوهشکده ذریة النبویه، بیان کرد: در گذشته شاهد دستگاه نقابت بودیم که از زمان صفویه برچیده شد و انساب سادات بدون مرجع و سرپرست بود و الان ثبت احوال، که موظف است سیادت افراد را ثبت کند، در بحث نسب‌شناسی و اعتبار آن با چالش مواجه است. از این رو رشته نسب‌شناسی می‌تواند به پالایش و حفظ نسل سادات کمک کند.
پژوهشکده ذریه نبوی در سال 1394 به عنوان اولین و یگانه پژوهشکده تخصصی حوزوی رسمی در حیطه انساب و با مجوز حوزه علمیه قم، فعالیت خود را آغاز و یک دوره تخصصی در بحث نسب‌شناسی با حضور استادان برجسته برگزار کرد.
آغاز اولین دوره تربیت استاد نسب‌شناس با حضور دکترغلامرضا جلالی، مدیر گروه انساب بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و همکاری بنیاد علمی فرهنگی آستان قدس رضوی در قم برگزار شد. خبرنگار ایکنا به همین بهانه گفت‌وگویی با آیت‌الله سید منذر حکیم، رئیس پژوهشکده الذریة النبویه انجام داده است که در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ در ابتدا درباره فعالیت این پژوهشکده به خصوص در زمینه سیادت و نسب‌شناسی توضیح دهید.
اولین و یگانه پژوهشکده تخصصی حوزوی رسمی در رشته انساب فعالیت خود را آغاز کرده است و این پژوهشکده اقدام به برنامه‌ریزی و تهیه زیر ساخت‌های برگزاری دوره‌های تخصصی نسب‌شناسی با تاکید بر ذریه نبوی آن هم با مجوز وزارت علوم در سطح کارشناسی ارشد و با مجوز حوزوی در سطح سه کرده است.
در سه روز آخر دی ماه ۱۴۰۱ اولین دوره تخصصی تربیت استاد در رشته نسب‌شناسی را با تاکید بر ذریه نبوی برگزار کردیم و دوره‌های دیگری هم در این راستا از سوی پژوهشکده الذریة النبویه و با هدف تعمیق مباحث مرتبط با این موضوع و تربیت استاد در این رشته خواهیم داشت.
ایکنا ـ پرداختن به بحث نسب‌شناسی چه ضرورت و چه کارکرد و اهدافی دارد؟
در گذشته ما دارای دستگاه نقابت بودیم که از زمان صفویه جمع شد و انساب سادات بدون مرجع و سرپرست قرار گرفت و الان هم ثبت احوال که موظف است سیادت افراد را ثبت کند با چالش جدی در نسب‌شناسی و اعتبار آن مواجه است.
موضوع اصلی این دوره‌ها، روش‌شناسی مطالعات خاندانی و انساب بود؛ روش‌شناسی در هر کار علمی حرف اول را می‌زند. با توجه به رویکرد تمدنی پژوهشکده ذریه نبوی و نیاز مبرم نظام جمهوری اسلامی به داشتن اطلاعات جامع و دقیق در مورد انساب برپایی چنین دوره‌هایی و پرداختن به بحث نسب‌شناسی امری ضروری است.
الان نسب برخی سادات گم‌شده و برخی مدعی سیادت هستند و با روش‌های مختلف خود را وارد حوزه سیادت می‌کنند که کار بسیار خطرناکی است و از طرفی ثبت احوال هم با خلا جدی روبرو است و این پژوهشکده می‌تواند با تربیت نیروهای متخصص و امین و متعهد بار بزرگی را از دوش نظام اسلامی بردارد ضمن اینکه نقش مهمی در حفظ سیادت صدهاهزار ساداتی دارد که در سراسر جهان و به خصوص در کشورهای اسلامی پراکنده‌اند، خواهد داشت.
ایکنا ـ الان اگر کسی مدعی سیادت باشد آیا متخصصانی که شما تربیت می‌کنید می‌توانند آن‌ها را مورد شناسایی و تایید یا رد قرار دهند؟
بله؛ امیدوارم با تربیت نیروهای متخصص در نسب‌شناسی بتوانیم این کار را انجام دهیم؛ این یکی از وظایف پژوهشکده است و البته چشم‌انداز پژوهشکده بسیار فراتر از این است. ما رویکرد تمدنی به این بحث داریم لذا معتقدم پژوهشکده باید نقش خود را در این راستا ایفا کند.
به این دلیل در پژوهشکده چند گروه علمی ایجاد شده است. گروه تاریخی انساب، گروه معاصر انساب و گروه تمدنی انساب؛ همچنین برنامه‌های آموزشی طراحی شده و مورد تصویب کلی وزارت علوم قرار گرفته است و طلاب ایرانی و غیرایرانی را تحت پوشش قرار می‌دهد و البته برنامه‌های ما هم پژوهش‌محور است.
ایکنا ـ روایاتی وجود دارند که انساب را به عنوان علم به رسمیت نشناخته یا مثمر ثمر نمی‌داند، حضرتعالی چه نظری دارید؟
این وظیفه ما است که علم‌بودن و میان‌رشته‌ای بودن آن را روشن کنیم و نشان دهیم؛ تاکنون در کشور چنین چیزی سابقه نداشته است و ما برای اولین بار وارد این عرصه شده‌ایم و تلاش داریم تا علمی بودن آن و میان‌رشته‌ای بودن را ثابت کنیم و خروجی‌های این علم به گونه‌ای باشد که ثمردهی آن را بتوانیم در حفظ شجره تنومند سیادت و نقش آن در تقویت نظام جمهوری اسلامی و حفظ و گسترش تشیع نشان دهیم.
ایکنا ـ آماری دارید که چه تعداد سادات در ایران و سراسر دنیا داریم؟
ما وقتی ابزار و زمینه مناسبی حتی در داخل ایران برای شمارش سادات نداریم نمی‌توان آماری هم بیان کرد و این همان خلایی است که ما برای رفع آن اقدام به تربیت نیروی متخصص کرده‌ایم البته برخی کشورها سازمان نقابت و مرکز تخصصی انساب دارند از جمله مصر، اندونزی، اردن، مغرب عربی، الجزایر و یمن و... . ما هم در تلاش هستیم که در داخل ایران این کار انجام شود لذا ما آمار دقیقی از سادات نداریم ولی ثبت احوال می‌تواند آمار سادات ثبت‌شده را بیان کند.
ایکنا ـ اشاره به بحث روش‌شناسی در بحث انساب داشتید. آیا نوع فامیلی افراد مدعی سیادت می‌تواند در تایید و یا رد سیادت فرد مؤثر باشد؟ آیا در آموزش روش‌شناسی در بحث انساب چنین مقوله‌ای هم آموزش داده می‌شود؟ مثلا فامیلی‌هایی چون موسوی و حسینی و ... عموما سادات هستند ولی آیا اگر فردی فامیلی گندمی و کبابی و ... داشت و مدعی سیادت بود باز احتمال تایید سیادت آنان وجود دارد؟
آنچه ما دنبال ارائه آن در این دوره‌ها و آموزش‌ها هستیم تبیین و تحلیل روش علمی تایید یا رد سیادت سادات است و وقتی شفاف شد براساس آن این نوع فامیلی‌ها قابل بررسی است، مثلا مواردی داریم که چنین افرادی شجره‌نامه قطعی ارائه می‌دهند و هیچ خدشه‌ای ندارد ولی مواردی داریم که قطعا باطل است و برخی موارد هم نیازمند تحقیق جدی‌تر برای اثبات یا انکار است. افرادی مدعی هستند و اسناد و مدارکی ارائه می‌کنند ولی واقعا برخی موارد نیازمند تحقیق جدی است.
الان در این پژوهشکده عناوین و سرفصل دروس و تعداد واحدها و ساعات آموزش به روشنی برنامه‌ریزی شده است و در حال تولید منابع درسی هستیم و منابع پژوهشی هم فراوان است و هدف ما از تربیت طلبه و استاد برای این رشته کاهش مشکلات این‌گونه‌ای است. الان سطح سه را در پژوهشکده داریم و حتی امکان برگزاری دوره دکتری در سه گرایشی که عنوان شد هم داریم.
ایکنا ـ اینکه در برخی احکام شرعی مانند خمس تمایزی بین سادات و دیگران وجود دارد ریشه در کرامتی است که دین برای آنان قائل شده است؟
بله. احکام سیادت و سادات از باب‌های مهم فقه است و وظیفه همه فقهاست که وقتی می‌خواهند در خمس تصرف کنند بخشی از آن مخصوص سادات فقیر است و در حقیقت خمس برای سادات وضع شده تا شان و کرامت ایشان حفظ شود و نیازمند صدقه نباشند. در خیلی از کشورها در مورد سادات، مراکزی بسیار پویا و فعال و بالنده دارند و بودجه‌های خوبی هم برای آنان تعریف شده است و همه سادات را هر سال یکبار و یا ده سال یکبار ثبت کرده و شناسنامه ویژه‌ای هم برای آنان صادر می‌کنند. در برخی کشورها و فرهنگ‌ها هم تا جایی این مسئله جلو می‌رود که دختران سادات فقط به خانواده سادات شوهر داده می‌شوند و به غیر سادات نمی‌دهند و این هم برای حفظ نسب سادات است که این رویه در شرق ایران، افغانستان، پاکستان، هندوستان، اندونزی و یمن و ... رواج دارد.
گفت‌وگو از علی فرج‌زاده
انتهای پیام
