توجه به حفظ قرآن؛ مهمترین تغییر کتب درسی آموزش قرآن مدارس + صوت

رضا نباتی، کارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف کتب درسی آموزش و پرورش و از مؤلفان کتب درسی قرآن در گفت‌وگو با ایکنا، درباره تدوین یک الگوی محتوایی در آموزش قرآن گفت: امسال کتاب‌های درسی آموزش قرآن در سراسر کشور به ویژه برای مقطع ابتدایی مُهر اجرای آزمایشی دارد و مناسب است به جهت اطلاع از تغییرات، معلمان و خانواده‌ها مقدمه کتب‌ درسی قرآن را مطالعه کنند.

نباتی بیان کرد: یکی از نکات جدید در این کتب، توجه به حفظ قرآن کریم است. رویکرد ما قبلاً روخوانی و روان‌خوانی بود و اسناد تحولی آموزش و پرورش نیز چنین رویکردی را از ما انتظار داشت، اما روان‌خوانی یک طیف است. هنگامی که دانش‌آموزان از شمرده‌خوانی پایه سوم ابتدایی عبور می‌کنند به سمت روان‌خوانی می‌روند، اما باید روان‌خوانی نسبت به گذشته محکم‌تر و متقن‌تر شود.

وی گفت: در کتاب‌های درسی رمزینه‌های پاسخ سریع(QR) الصاق شده است و دانش‌آموزان از طریق اسکن کد‌ها از طریق تلفن‌ همراه می‌توانند به محتواهای اطلاعات صوتی، تصویری و سایر منابع دسترسی پیدا ‌کنند. در بحث روان‌خوانی در گذشته عمدتاً فقط شنیدن تلاوت مد نظر بود، اما آن را روشمند‌تر تبدیل به حفظ عمومی قرآن کردیم. 

نباتی با اشاره به حضور 15 میلیون دانش‌آموز افزود: مراد از حفظ عمومی آن است که دانش‌آموز به حفظ اجمالی برسد و بتواند آیه را با استفاده از شنیدن و نگاه کردن به متن و با توجه به کلام معلم بخواند، اما باید زیرساخت حفظ عمومی قرآن که همان علاقه دانش‌آموز است، فراهم شود.

وی با تأکید بر اینکه در نظر داریم از این طریق حفظ را از لحاظ کمّ و کیف ساده کنیم، تصریح کرد: در همین راستا حفظ پیام‌های قرآنی و احادیث کوتاه و نیم‌خطی و ... در کتاب‌های درسی آمده است. همچنین در انتهای کتب آزمایشی پایه‌های اول تا ششم ابتدایی، در بخش قرآن در تابستان، پیام‌های قرآنی و احادیث بسیار خوش‌آهنگ، کاربردی و تربیتی وجود دارد و اگر دانش‌آموزان آنها را حفظ کنند، کم‌کم به حفظ قرآن علاقه‌مند می‌شوند. بنابر این باید در ابتدا علاقه‌مندی ایجاد شود. معلمان معمولاً در ابتدای کار مشکل دارند و می‌گویند که دانش‌آموزان نمی‌توانند سوره‌ها را حفظ کنند، اما پس از مدتی با استعدادیابی دانش‌آموزان، متوجه همراهی آنها می‌شوند.

نباتی درباره افزوده شدن روش‌های مباحثه‌ای به تلاوت‌ها گفت: قبلاً در این بخش هر جمله را دو یا سه بار تکرار می‌کردند، اما در حال حاضر روش‌های مباحثه‌ای نیز اضافه شده است و تلاوت‌ها دانش‌آموزان را به خواندن تشویق می‌کند تا بچه‌ها به تعامل برسند و این امر کمک می‌کند که دانش‌آموزان بتوانند با قرائت و حفظ سوره‌ها بیشتر آشنا شوند.

وی با بیان اینکه بخش تدبری در کتاب‌های آموزش قرآن پررنگ شده است، اضافه کرد: رویکرد ما در شروع دروس از متن‌محوری به زمینه‌محوری یا تماتیک رسیده است. دانش‌آموزان با یک موضوع، پیام قرآنی و داستان به چرایی و فلسفه آیات می‌پردازند و بدین ترتیب به چیستی و چرایی آیات پی خواهند برد و این امر درس‌ها را معنادار می‌کند. این تغییرات در کلاس اول ابتدایی انجام شده و در سایر پایه‌ها نیز زمینه‌اش ایجاد شده است.

نباتی ادامه داد: حتی به معلمان دوره‌ها آموزش داده شده است که برای آموزش سوره‌ها چه تِم‌هایی را انتخاب کنند. طی آموزش سوره‌ها در شبکه قرآن و معارف سیما در دوره شیوع کرونا و نیز تحصیل مجازی دانش‌آموزان، سعی شد که آموزش به روش تماتیک و زمینه‌محور انجام شود. خانواد‌‌ه‌ها و معلمان از طریق شبکه شاد و رشد یا با مراجعه به آرشیو شبکه قرآن و معارف سیما می‌توانند به این فیلم‌ها دسترسی داشته باشند و از آنها الگو بگیرند.

این مؤلف کتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش درباره میزان بهره‌برداری از داستا‌ن‌های قرآنی اظهار کرد: البته داستان‌های قرآنی هم در کتاب‌های قرآنی، دینی، تاریخ و فارسی وجود دارند، اما رویکرد هر کدام از این کتاب‌ها با هدف آموزش مهارت‌ها متفاوت است و به چند شکل به بیان داستان‌های قرآن در کتاب‌های درسی پرداختیم.

نباتی با اشاره به اینکه گروه‌های مؤلفان کتاب‌های آموزشی با هم مرتبط هستند، افزود: این ارتباط به منظور جلوگیری از تکرار محتوا در دیگر کتب است، اما احتمال تکرار در برخی از مطالب هست. باید دقت کنیم که رویکرد متفاوت است، اما سعی شده است که تنوع ایجاد شود تا مطالب و داستان‌های بیشتری به دانش‌آموزان منتقل شود.

وی درباره طرح تحول و فرایند اجرای سند تحول بنیادین گفت: در آذر سال 90 سند تحول بنیادین تصویب و ابلاغ شد، اما هنوز اجرا نشده است. پس از تولید سند تحول بنیادین، سند برنامه درسی ملی که زیرنظام آن سند بود، ابلاغ شد. در دو سال گذشته به اتفاق دوستان دفتر تألیف، راهنماهای حوزه یادگیری 11 مقطع تحصیلی به اضافه مقطع پیش‌دبستانی تولید و تدوین و سپس به شورای عالی آموزش و پرورش ارسال شد و امیدواریم به زودی ابلاغ شود.

نباتی با اشاره به اینکه پس از اجرای سند تحول بنیادین نیاز است که تألیفات و کتب آموزشی براساس آن نوشته شود، افزود: اگر اعتقاد به تحول بنیادین داریم، باید در اسرع وقت اسناد باقی‌مانده را ابلاغ و اجرا کنیم. همچنین، براساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش در پایه اول ابتدایی دو جلسه(زنگ) آموزش قرآن خواهیم داشت و سایر پایه‌ها(از دوم تا ششم ابتدایی) سه زنگ آموزش قرآن خواهند داشت. اگر 30 هفته آموزشی (با احتساب تعطیلات) در مدارس داشته باشیم، حدود 90 زنگ قرآن خواهیم داشت. اگر معلمان به درستی و طبق چارچوب‌ها تدریس کنند، قطعاً محتوای آموزشی کتاب‌ها کم خواهد بود.

این مؤلف کتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش گفت: در همه کتاب‌های درسی آموزش قرآن(از پایه سوم ابتدایی تا پایان مقطع متوسطه دوم که آیات به صورت صفحه‌ای طراحی شده است) صفحات قرآن تغییر کرده که شامل جمله‌نویسی آیات با فاصله و به تفکیک است. این امر کمک می‌کند تا چشم دانش‌آموزان خسته نشود، زیرا مهم‌ترین دلیل غلط خواندن قرآن، طولانی خواندن است. همچنین، دانش‌آموزان با کلمات آیات بیشتر آشنا می‌شوند و برای درک معنای آیات کمک‌کننده است. روش حفظ این است که در کنار روخوانی و روان‌خوانی قرآن، حفظ عبارت و جملات انجام شود. به عبارتی حفظ موضوعی است، اما اسم آن «حفظ مسئله‌محور» است، چراکه به دنبال حل مسئله با بهره‌گیری از آیات و روایات هستیم. نگاه ما نگاه مهارت حل مسئله و به‌کارگیری آیات نورانی در سراسر زندگی است.

در ادامه نمونه‌ای از تغییرات همراه با عکس را مشاهده کنید.

۱- آیات به صورت جمله‌نویسی آمده است. بین جملات اندک فاصله‌ای وجود دارد. این کار به صحیح‌خوانی و نیز درک معنای بهتر و همچنین حفظ کمک موثری می‌کند. در تولید فیلم و صوت، هر صفحه به دو بخش تقسیم شده است. هر نیم‌صفحه از کتب درسی دارای رمزینه فیلم و صوت است.

۲- زیر کلمات و ترکیب‌های آشنا (مشترک معنایی با زبان فارسی) خط کشیده شده است. هر دانش‌آموز هنگام قرائت باید آن‌ها را ترجمه کند.

۳- کنار صفحه شماره‌گذاری شده تا دانش‌آموزان به راحتی سطر را پیدا کنند و معمولاً معلم از هر دانش‌آموز می‌خواهد که یک سطر را بخواند.