دستیابی به حزن در تلاوت نیازمند کارهای تحقیقاتی است

احمد زرنگار، پیشکسوت قرآنی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، در مورد تلاوت محزون و حزن در تلاوت و آیات و روایاتی که با این موضوع وجود دارد، گفت: در موضوع حزن در تلاوت روایت معروفی از پیامبر اکرم(ص) هست که می‌فرمایند: «ان القرآن نزل بالحزن فاذا قرأ‌نموه فابكوا فان لم تبكوا فتباكوا». به این معنا که قرآن کریم با حزن نازل شده و اگر خواستید قرآن را تلاوت کنید گریه کنید یا اگر نتوانستید گریه کنید خودتان را به شکل کسی که در حال گریه هست در بیاورید.

این مدرس دانشگاه در مورد نحوه تجلی یافتن حزن در قاری قرآن به هنگام تلاوت افزود: پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «اِقْرَءُوا اَلْقُرْآنَ مَا اِئْتَلَفَتْ عَلَيْهِ قُلُوبُكُمْ وَ لاَنَتْ عَلَيْهِ جُلُودُكُمْ فَإِذَا اِخْتَلَفْتُمْ فَلَسْتُمْ تَقْرَءُونَهُ»؛ مادامی که در زمان تلاوت قرآن، در خودتان احساس خشوع و خضوع می‌کنید قرآن بخوانید وگرنه حق تلاوت را ادا نکرده‌اید. این یعنی قاری قرآن باید به حدی خود را تهذیب کرده باشد و توجه به معانی و مفاهیم داشته باشد که وقتی قرآن می‌خواند آن حالت، خود به خود، به وجود بیاید.

زرنگار با تأکید بر اینکه رسیدن به این حزن مستلزم بسیاری از مسائل است، گفت: در مفاهیم دینی قاری قرآن کسی است که روزانه بر اساس روایت معروف 50 یا حداقل 10 آیه را تلاوت کند و این قاری علاوه بر اینکه باید تلاوتی با توجه به معانی و تدبر داشته باشد، باید مومن و عامل به احکام نیز باشد.

عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما در ادامه در مورد امکان انتقال یافتن این حزن از قاری به مستمع به خصوص در مستمع غیرعرب‌زبان گفت: قطعاً این امکان وجود دارد و قاری می‌تواند حزن را به مستمع نیز انتقال دهد. رسیدن به این حزن برای کسی که قدری با معانی آشنا باشد، راحت‌تر است. در بین قاریان استاد منشاوی وقتی تلاوت می‌کند، می‌بینیم در برخی آیات گریه می‌کند. خود منشاوی در برخی آیات گریه کرده است و این گریه کردن به خصوص در آیه مبارکه «يَوْمَ لَا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئًا وَالْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ» و تحریرهایی که می‌زند، کاملاً مشخص است. در عربستان نیز هستند قاریانی که وقتی به برخی آیات می‌رسند، مکث کرده و گریه می‌کنند و پس از گریه به ادامه تلاوت می‌پردازند. بنابراین حالت حزن در برخی قاریان کاملاً نمایان است.

عضو شورای سیاستگذاری درجه‌بندی قراء به نمایندگی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها با اشاره به اینکه برخی مقامات موسیقی معروف به حزین هستند، بیان کرد: مقام موسیقی صبا که در تلاوت به کار گرفته می‌شود، معروف به «صبالحزین» است. با تمام این تفاسیر قاری قرآن اگر مهذب باشد که حتماً باید، با تلاوت محزون می‌تواند اثرگذارتر باشد. قاری قرآن مهذب همان قاری‌ای است که روز قیامت به او گفته می‌شود «بخوان و بالا برو»، این عبارت قطعاً برای همه نیست و فقط برای کسانی هست که عامل به قرآن بوده و به صورت مستمر با قرآن مأنوس هستند.

این پیشکسوت قرآنی کشور در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد انس یافتن مردم با حزین خواندن قاریان، به بحث اخلاق قرآنی و خلائی که این روزها در این زمینه احساس می‌شود اشاره کرد و گفت: بحث اخلاق قرآنی یکی از خلاءهای مطرح است. حلقه‌های مفقوده زیادی وجود دارد و پیشنهادهایی هم داده‌ام تا کلاس‌هایی برگزار و این حلقات مفقوده برطرف شود که یکی از آنها اخلاق قرآنی است. قاری قرآن وقتی می‌خواهد تلاوت کند، بیشتر به دنبال این است که زیبا بخواند و شاهد شنیده شدن «الله» «الله» گفتن مستمعین باشد. این البته خوب است اما جزء اخلاق قرآنی نیست و نباید ملاک یک قاری برای تلاوت چنین چیزی باشد. بلکه ملاک باید اخلاق قرآنی و توجه به معانی بلند قرآن باشد.

زرنگار در ادامه به برخی اقدامات که در زمان داشتن مسئولیت در رادیو قرآن برای انس بیشتر مردم با قرآن و توجه به معانی بلند آن انجام داده است اشاره کرد و گفت: زمانی که در رادیو قرآن مدیر پخش بودم به نویسنده‌ها اعلام کردم تفسیر عمومی خلاصه‌ای از آیاتی که پخش می‌شود را قبل از شروع تلاوت پخش کنند زیرا مستمع با شنیدن این تفسیرِ خلاصه، با آیات ارتباط برقرار می‌کند و معنی آیات در او متجلی می‌شود. هرچقدر بیشتر مخاطب و مستمع تلاوت در آیات غُور کرده باشند و قاری قرآن بر اساس معانی که ما آن را «لحن‌الاداء» می‌گوییم، تلاوت کند، میزان اثرگذاری و موفقیت آن تلاوت بیشتر خواهد بود. یکی از دلایل موفقیت قاریان مصری برای این است که معانی را می‌فهمند و فراز و فرودها و مقامات را بر اساس آن مفاهیم تنظیم می‌کنند و لذا تأثیرگذارتر می‌خوانند.

زرنگار در پاسخ به این سوال که بی‌توجهی به اخلاق قرآنی و موضوعاتی همچون حزن در تلاوت حاصل کم کاری خود قاریان است یا اساتید نیز در این زمینه می‌توانستند نقش‌آفرینی داشته باشند، گفت: این یک بحث بسیار مفصل است و به نحوی همه در این کم‌کاری مقصر هستند. مسائل زیادی دست به دست هم می‌دهد تا یک کار انجام شود یا بر زمین بماند. با این وجود اولین نقش را خود قاری ایفا می‌کند. وقتی قاری قرآن، انسان مهذبی باشد و هدف او از تلاوت قرآن فقط خدا و توجه به آیات الهی باشد، قطعاً تأثیرگذارخواهد بود. اما اگر هدف قاری فقط برای کسب رتبه در مسابقات یا دیگر بهره‌های مادی باشد، نباید امیدی به اثرگذاری آن تلاوت داشت.

وی در ادامه با تأکید بر اینکه آسیب‌های تلاوت بسیار زیاد است به یکی از این آسیب‌ها اشاره کرد و گفت: گاهی برخی قاریان قبل از تلاوت در مورد بهره مادی کاری که انجام می‌دهند، بحث می‌کنند، وقتی هدف به این سطح نزول پیدا می‌کند نباید انتظار اثرگذاری داشته باشیم. البته شاهد هستیم که گاهی برخی به وظایف خود در قبال قاریان عمل نمی‌کنند و لذا قاری ناچار می‌شود مباحث مادی را وارد بحث تلاوت کند. برخی از مردم هنوز این نگاه را دارند که قاری قرآن باید تلاوت رایگان داشته باشد، این در حالی است که به رفت و آمد و هزینه‌های آن شخص توجهی ندارند. بنابراین هرچند برای خواندن قرآن نباید نیت دریافت مبلغ وجود داشته باشد داشته باشد اما به هر حال باید فرد قاری نیز تأمین شود.

این پیشکسوت قرآنی کشورمان بیان کرد: اولین هدف قاری نباید این باشد که بابت تلاوتی که انجام داده چیزی دریافت می‌کند یا خیر، یا اگر هدیه‌ای داده نشد، نباید اعتراض کند که چرا حق‌الزحمه‌ای داده نشده است. همه این موضوعاتی که عنوان شد در بخش اخلاق قرآن و اخلاق تلاوت مطرح است و لذا قاریان قرآن باید به سمت رعایت اخلاق قرآنی و تلاوت بر اساس آیات و روایاتی که نقل شده است، حرکت کنند.

زرنگار با اشاره به روایتی از امام سجاد(ع) که قاریان را به سه دسته تقسیم کرده است، گفت: در این روایت دو دسته از قاریان افرادی هستند که در دربار شاهان و نیز برای بهره‌ماهی مادی تلاوت می‌کنند، در این روایت دسته سوم که فقط برای رضای خدا قرآن می‌کنند، به عنوان «کبریت الاحمر» معرفی شده است. کبریت‌الاحمر حکایت از بسیار کمیاب بودن این افراد دارد.

وی در پایان با تأکید بر اینکه اگر قرائت همراه با حزن باشد بسیار تأثیرگذارتر است، بیان کرد: ما معتقد هستیم که نغمات باید در قرآن پیاده شود نه اینکه قاری صرفاً آواز بخواند و نت‌های موسیقی را به صورت آواز ارائه دهد. هدف این نیست. مقامات باید در قرآن خواندن نمایان شود و اگر هم نمایان نمی‌شود هیچ مشکلی ندارد و اصلاً مهم نیست، به جز استاد مصطفی اسماعیل که موسیقی خوانده است، بسیاری دیگر از قاریان موسیقی نخوانده‌اند بلکه موسیقی قرآن را به صورت سینه به سینه و با تقلید به دست آورده‌اند. بنابراین علاوه بر استاد منشاوی که اوج حُزن‌خوانی را نمایان می‌کند قاریان دیگری را نیز داریم که تلاوت محزونی دارند و حزن را منتقل می‌کنند. قطعاً در این زمینه کمبودهایی داریم و باید کارهای تحقیقاتی در آیات و روایات صورت بگیرد.