حکومت مهدوی(عج) در کلام امام باقر(ع)

محمد ابن علی‌ ابن حسین‌ ابن علی‌ ابن ابیطالب(ع) مشهور به امام محمدباقر(ع) در سال 57 (ه.ق) متولد و در سال 114 (ه.ق) به شهادت رسیدند. «باقر» به معنای شکافنده یکی از مشهورترین القاب ایشان است. ایشان قریب به 19 سال امامت شیعیان یعنی از سال 95 تا 114(ه.ق) را برعهده داشتند و در نهایت توسط هشام‌ابن عبدالملک مسموم و در 7 ذی‌الحجه به شهادت رسیدند. 

هر انسانی، برای رسیدن به هر مرتبه‌ای از کمال، نیازمند الگویی است تا به تأسی از او، راه پرپیچ و خم کمال را طی کند و به سرمنزل مقصود، که همان رضوان الهی است، نائل شود. به گواهی قرآن، روایات و تاریخ، در میان انسان‌های همه اعصار، پیامبر اسلام و خاندانش، کامل‌ترین، جامع‌ترین و بهترین الگو برای انسان‌ها هستند.

ظهور انسان کامل در همه ادیان، به ویژه در اسلام، اهمیتی والا دارد. جهان در انتظار برپایی مدینه‌ فاضله در پایان تاریخ است و زنده نگه داشتن روح انتظار در مؤمنان، از مهم‌ترین زمینه‌های برپایی حکومت فراگیر الهی است؛ چنان‌که ائمه شیعه، پیوسته با تبیین ابعاد نظام حکومتی مهدوی، چراغ امید را در دل مؤمنان زنده نگه می‌داشتند. امام باقر (ع) نیز در این راستا، گاه وضعیت کلی جهان را در آستانه ظهور ترسیم کرده و مسائلی مثل رواج استبداد، گسترش ناامیدی در ملت‌ها، گسترش فساد، فتنه‌ها و مرگ‌های ناگهانی را به عنوان شاخصه‌های کلی آخرالزمان معرفی کرده‌ و گاه وضعیت جهان را پس از برپایی حکومت مهدی به تصویر کشیده و اقدامات اصلاحی آن حضرت را در جنبه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تبیین نموده‌اند. در این پژوهش سیمای حکومت مهدوی را از دریچه کلام امام باقر(ع) به نظاره نشسته‌ایم.

ویژگی‌های خاص دوران حیات امام باقر(ع)

دشمنان اسلام، پیوسته با طرح اندیشه‌های سکولاریستی می‌خواهند دین را از سیاست جدا کنند، در حالی‌که عالی‌ترین دستورات حکومتی و سیاسی در متن قرآن و سنت آمده است. حکومت حضرت مهدی(عج) پس از ظهور، به عنوان الهی‌ترین حکومت روی زمین، دارای ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و... است که بررسی جنبه‌های مختلف آن، نیازمند پژوهش‌هایی عمیق در متن قرآن و سنت است. با توجه به ویژگی‌های خاص دوران حیات امام باقر(ع) و جان گرفتن مباحث حدیثی با رفع منع تدوین حدیث و آزاد شدن نگارش حدیث در این دوران، به نظر می‌رسد تبیین ویژگی‌های دوران غیبت نیز در این دوره مجال بیشتری یافته است. از این رو بررسی ویژگی‌های نظام حکومتی امام عصر در کلام امام باقر(ع) جایگاهی ویژه دارد.

اهمیت و عظمت برپایی حکومت واحد الهی در سراسر گیتی، زمانی قابل درک خواهد بود که با شرایط و اوضاع نابسامان پیش از ظهور آگاه شویم و شرایط سخت روانی آن دوران را درک کنیم. امام باقر(ع) نیز شاید با همین اندیشه، تلاش کرده است تا مؤمنان را با فضای کلی آن عصر آشنا سازد و مهم‌ترین معضلات اعتقادی، سیاسی و اجتماعی آن عصر را فرادید ایشان قرار دهد. وی‍‍ژگی‌های کلی عصر ظهور در کلام این امام همام را می‌توان در قالب‌هایی نظیر، استبداد حکومت‌ها، ناامیدی جهانیان از نجات، گسترش فساد اخلاقی، فقدان دادرس و پناه، افزایش جنگ، فتنه و کشتار و افزایش مرگ‌های ناگهانی تعریف کرد که هریک از این مطالب در جای خود باید مورد بررسی قرار گیرد.

برنامه‌های نظام حکومتی حضرت مهدی(عج)

قوانین ادیان و مکتب‌ها، هنگامی در جامعه اجرایی می‌شود که حکومتی از آن پشتیبانی کند. از این رو، هر گروهی در صدد به دست آوردن حکومت، برای اجرای اهداف خویش است. اسلام نیز، که برترین آیین آسمانی است، در پی تشکیل حکومت اسلامی است و ایجاد و حفظ حکومت را از بزرگ‌ترین فرایض می‌داند. اسلام با اتکا به ماهیت خود و بر مبنای سنت مترقی اجتهاد، انعطاف‌پذیری را به عنوان جزء همیشگی خود به همراه دارد. نظام جهانی‌سازی مهدوی نیز از این خصیصه ضروری غافل نبوده و کاملاً بدان مجهز است و در عصر مهدوی، جهان با احیای اسلام و نوسازی دینی مواجه خواهد شد. در بیان امام باقر(ع) است که فرمودند: «حضرت قائم (عج الله تعالی فرجه) با امری جدید، کتابی نوین و قضاوتی تازه که بر عرب شدید است، حکومت بر پا خواهد کرد.» (نعمانی، 1403: 122).

در روایت دیگری از همین امام، ایشان ضمن تشبیه سیره حکومت مهدوی با سیره پیامبر(ص) در ابطال احکام جاهلیت، می‌فرمایند: «...همچنین است قائم وقتی قیام می‌کند، باطل می‌گرداند احکامی را که در ایام مصالحه با کفار در دست خلایق بوده و با عدالت در میان خلایق رفتار می‌کند.» (مجلسی، 1398: 52، 381). بدین منوال جهانی سازی مهدوی، معطوف به احیاء و تجدید اسلام ناب و نوسازی جدید آن برحسب مقتضیات جدید بوده و بدیهی است چنین امری منجر به شفافیت اسلام و افزایش پیروی آن دین حنیف خواهد شد و دیگر نیازی به بحث‌های طاقت‌فرسای علمی و حوزوی برای فهم و دریافت آرای واقعی شارع مقدس نیست و اکثر شیوه‌های درسی و اجتهادی و استنباطی، کهنه و غیرقابل استفاده خواهد شد.

برنامه‌های نظام اقتصادی حضرت مهدی(ع)

زمینی که ما در آن زندگی می کنیم، امکانات فراوانی برای ما و نسل آینده و جمعیت بسیار زیادتر از جمعیت کنونی دارد، اما عدم آگاهی کافی به منابع موجود و منابع بالقوه زمین از یک سو و عدم وجود یک نظام صحیح برای تقسیم ثروت از سوی دیگر، از جنبه‌های مختلف باعث احساس کمبود می‌شود، تا آنجا که در عصر ما همه روزه گروهی از انسان‌های گرفتار از گرسنگی می‌میرند. در زمان حکومت امام مهدی(عج)، محدودیت‌های اقتصادی، تجاری، صنعتی، کشاورزی و... از بین می‌رود. محرومیت، گرسنگی، نداری، نگرانی از آینده و... از میان مردم برچیده می‌شود و بهره‌برداری از مواهب و برکات زمین آزاد و همه اقشار را در برمی‌گیرد.

شکوفایی اقتصادی و ریشه‌کن شدن فقر از جمله آثار نظام اقتصادی در حکومت مهدوی است و امام باقر(ع) فرمودند: «وَ یخْرِجُ النَّاسُ خَرَاجَهُمْ عَلَی رِقَابِهِمْ إِلَی الْمَهْدِی وَ یوَسِّعُ اللَّهُ عَلَی شِیعَتِنَا وَ لَوْ لَا مَا یدْرِکهُمْ مِنَ السَّعَادَةِ لَبَغَوْا، مردم مالیات اموال و امکانات خویش را خود به دلخواه و با افتخار به سوی دولت مهدی می برند و خداوند بر شیعیان ما چنان وسعت و برکت و رفاه و امکانات ارزانی می دارد که اگر حقیقت سعادت و نیکبختی را نمی‌فهمیدند و به ارزش‌های اخلاقی آراسته نبودند، مست امکانات می شدند و به طغیان و تجاوز سر بر می داشتند.» (مجلسی، 1398: 52، 354).

همچنین شکوفایی صنعت، تکنولوژی و عمران از دیگر آثار و برکات نظام اقتصادی در حکومت مهدوی است و پنجمین امام شیعیان در این باره فرمودند: «فلا یبقی فی الأرض خراب إلا قد عُمُّر، در زمان حکومت مهدی، در روی زمین هیچ ویرانه‌ای نمی ماند؛ مگر آنکه آباد می گردد.» (صدوق، 1381: 1، 331).

تأسیس مراکز آموزشی و برپایی وسیع کلاس‌های تعلیم قرآن از برکات حکومت مهدوی در بعد فرهنگی است. در دوران حکومت امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه) مردم از درون ساخته می شوند و با تربیت قرآنی و اسلامی رشد می کنند زیرا اهتمام آن حضرت برای عمل به قرآن و فرامین الهی می باشد. از امام باقر (علیه السّلام) روایت است که فرمود: «إِذَا قَامَ قَائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ ضَرَبَ فَسَاطِیطَ لِمَنْ یعَلِّمُ النَّاسَ الْقُرْآنَ عَلَی مَا أَنْزَلَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ فَأَصْعَبُ مَا یکونُ عَلَی مَنْ حَفِظَهُ الْیوْمَ لِأَنَّهُ یخَالِفُ فِیهِ التَّأْلِیفَ؛ چون قائم بپا خیزد، خیمه هایی نصب می شود برای کسانی که قرآن را به همان گونه که خداوند جلّ جلاله آن را نازل فرموده است، به مردم بیاموزند. پس دشوارترین چیزی که خواهد بود برای کسانی است که آن را حفظ کرده اند؛ زیرا با این تألیف اختلاف دارد.» (مجلسی، 1398: 52، 339).

برگرفته شده از مقاله «نظام حکومتی مهدوی(عج) در آیینه کلام امام باقر(ع)» به قلم کوثر حلال‌خور و نوروز امینی.