«زیرمیزی» و سوگندهایی که شکسته می‌شود

عزیزالله مولوی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه شهرکرد، در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری با اشاره به اینکه «زیرمیزی» یکی از پدیده‌های نامبارک در حوزه بهداشت و سلامت کشور و از دیرباز آزارنده بوده است، اظهار کرد: ضرورت توجه و تأمل سیاستگذاران و ناظران بر این پدیده که در اوضاع کنونی و فشار اقتصادی جامعه با توجه به التهابات بازار و رشد نجومی قیمت‌ها، ابعاد اخلاقی جدیدتری پیدا کرده است‌‌، بیش از پیش آشکار می‌شود.

وی با ذکر اینکه مبالغ زیرمیزی از سوی برخی پزشکان متخصص و برای انجام عمل‌های جراحی اخذ می‌شود، ادامه داد: هستند پزشکانی که از بیماران دستمزدی خارج از تعرفه‌های مصوب خدمات را در قالب دلار یا سکه تقاضا می‌کنند و هیچ قانون محکمی تاکنون نتوانسته است مانع این اقدام ناشایست شود. با توجه به محرومیت‌هایی که در جامعه به‌ویژه استان ما وجود دارد، اخذ زیرمیزی ظلمی آشکار و مضاعف به مردم است. این پدیده از حیث اخلاقی رویدادی شوم و پر آسیب و دارای آثار بسیار سوء پیدا و ناپیدا در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای اعطاکننده، اخذکننده و واسط وقوع این رفتار خبیث است.

زیرمیزی حاصل فقر در شناخت است

مولوی با تأکید بر اینکه تحلیل‌گران دلایلی برای پیدایش این آسیب فرهنگی و اجتماعی ذکر کرده‌اند، گفت: این پدیده پیش از آنکه ماهیت اقتصادی داشته و ریشه در عواملی چون واقعی نبودن تعرفه‌های پزشکی یا تأخیر و تعویق در پرداخت مطالبات کادر درمان یا به‌روز نبودن پرداخت‌های شرکت‌های بیمه و غیره داشته باشد که البته هر کدام سهمی در بروز این رفتار تنفر برانگیز دارند، بیشتر ماهیت نگرشی و ذهنی دارد و از فقر در شناخت و غفلت از منزلت رفتارهای اخلاقی سرچشمه می‌گیرد.

وی ادامه داد: متخصصان و اندیشه‌ورزان حوزه اخلاق مسئولیت دارند که ابعاد اخلاقی این پدیده را واکاوی و به تفصیل تبیین کنند. بهترین عامل بازدارنده در این پدیده فرهنگی ـ اجتماعی‌، تقویت نگاه‌های اخلاقی و بازانگاری در پزشکان است. درواقع، این قشر از همین آب و خاک با هزینه و بیت‌المال و سهمیه‌های اختصاصی این کشور و حاکمیت رشد کرده‌اند تا در خدمت سلامت و بهداشت مردم این سرزمین باشند، آنان با قانونی که انجام این دست رفتارهای سوء را مجاز نمی‌دانند، تحصیلاتشان را پشت سر گذاشته و مجوزها و گواهی‌های لازم را اخذ کرده‌اند.

این مدرس حوزه و دانشگاه در استان با تأکید بر اینکه دریافت زیرمیزی با هیچ توجیه و بهانه‌ای از حیث اخلاقی پسندیده نیست، بیان کرد: ذکر این نکته ضرورت دارد که رضایت طرفین در دریافت و پرداخت زیرمیزی به معنای اخلاقی بودن این رفتار نیست چرا که اولاً در بینش توحیدی به حکم آنکه بنده خداوند هستیم رضایت خداوند ملاک واحد و اصلی صحت و حقانیت رفتار است، نه رضایت خود و دیگران. به تعبیر سعدی: «سعدی رضای دوست طلب کن نه حظ خویش، عبد آن کند که رأی خداوندگار اوست» و يا در جایی دیگر سروده است: «هر چه رود بر سرم چون تو پسندی رواست، بنده چه دعوی کند حکم خداوند راست».

مولوی افزود: دیگر آنکه شخصی که زیرمیزی می‌دهد شرایط آرام و طبیعی ندارد و دچار گونه‌ای اضطرار و استیصال است و تحت فشار روحی و روانی ناشی از بیماری و مصدومیت خود و عزیزانش به سر می‌برد، لذا اگر این وجه را پرداخت می‌کند حتماً تمایل قلبی ندارد بلکه در اغلب موارد این پرداخت‌ها با نفرین و تنفر نیز همراه است، حال آنکه رهبر معظم انقلاب همواره تأکید داشته‌اند که بیمار جز رنج بیماری، نباید رنج دیگری را تحمل کند؛ مسائل مالی و روابط مالی پزشک و بیمار همواره یکی از نقاط تاریک و درعین حال مهم در حوزه سلامت بوده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد بیان کرد: آمار نشان‌ می‌دهد که در سال‌های گذشته، حدود شش میلیون نفر به دلیل هزینه‌های بالای درمانی فقیر شده‌اند و این امر در کنار سایر فشارهای اقتصادی بر مردم باعث شده تا لزوم توجه به این بخش بیش از گذشته باشد. دریافت مبالغ هنگفت ذیل عنوان زیرمیزی از بیماران نگون‌بخت قبل از عمل جراحی‌، مهم‌ترین درد این روزهای نظام سلامت کشور است.

مولوی ادامه داد: در حالی‌که بیمار از روی ناچاری مجبور به پذیرش شرایط و رفتن به زیر تیغ جراحی است، گاه پزشکان از نیاز بیمار به درمان سوءاستفاده کرده و آنان را مجبور می‌کنند تا بخشی از هزینه‌های مربوط به فرآیند درمان را خارج از سیستم بیمارستانی و شفاف، به حساب خود پزشکان واریز کنند و از اینجاست که با شکل‌گیری روابط غیرشفاف مالی میان پزشک و بیمار، مشکلات آغاز می‌شود.

تعارض زیرمیزی با نگاه مقدس‌انگارانه به طب

وی با تأکید بر اینکه هویت پزشک علاوه بر مهارت‌، دانش و تخصص با مقوله‌هایی چون محبت و تأسی به آموزه‌های دینی آمیخته شده است، گفت: نگاه مردم به اطباء از دیرباز به موازات نگاهشان به علمای دین و فقها همواره در هاله‌ای از تقدس و حرمت بوده و لذا افرادی که اقدام به رفتارهای سوء همچون دریافت زیرمیزی می‌کنند، در درجه اول گرفتار خطای شناختی تحویلی‌ نگری به مقوله طب هستند. هویت پزشکی مشتمل بر مجموعه‌ای از خصایل الهی و انسانی و علمی است پس نباید جایگاه آن‌را تا سر حد فروش یک خدمت تقلیل داد.

عضو انجمن اخلاق کاربردی ایران با یادآوری اینکه پزشکان در ابتدای فعالیت‌های طبیبانه خود بر رعایت اخلاق پزشکی سوگند یاد می‌کنند، تصریح کرد: البته شک نیست که اکثر پزشکان ایرانی پایبند به اخلاق هستند و حقوق بیماران را رعایت می‌کنند اما بنابر اظهارات مردم و مسئولان، هنوز عده قلیلی از پزشکان هستند که زیرمیزی می‌گیرند.

مولوی بیان کرد: فارغ از آموزه‌های دینی و تأکیدات پیشوایان دینی ما، اخذ زیرمیزی از کسی که بنا به دلایلی گرفتار سانحه شده و در موقعیت خاص روحی و روانی قرار دارد، خلاف اخلاق است و در رنج و عذاب جسمانی نگهداشتن بیمار برای پرداخت زیرمیزی با اخلاق رندانه و جوانمردانه سازگاری ندارد.

وی ترویج بی‌عدالتی و تبعیض در جامعه را یکی دیگر از عواقب سوء این پدیده بسیار تنفربرانگیز دانست و توضیح داد: دریافت مبالغ هنگفت خارج از چارچوب بیمارستان و درمانگاه بدان معناست که تنها افراد با تمکن مالی بالا می‌توانند از خدمات با کیفیت بهداشت و سلامت برخوردار شوند، یعنی طبقه محروم جامعه باید شرایط با کیفیت نامطلوب‌ خدمات را دریافت کنند؛ این امر آسیب‌های فراوان روانی و اجتماعی را در جامعه در پی دارد و منجر به ناامیدی و افسردگی طبقه محروم جامعه خواهد شد.

مولوی منفی‌سازی الگو برای جوانان را از دیگر تبعات و ابعاد منفی اخلاقی پدیده زیرمیزی برشمرد و گفت: زمانی که شماری از پزشکان پیشکسوت یا باسابقه این رفتار ضدانسانی و ضد اخلاقی را انجام می‌دهند به‌صورت غیرمستقیم این رفتار و عمل را به دانشجویان و کارورزان خود نیز توصیه می‌کنند، لذا این سنت سیئه عمیق‌تر و ماندگارتر شده و چنان نهادینه می‌شود کنترل و ریشه‌کن سازی آن ناممکن شود. عواقب معنوی و اخروی این سیئه برعهده کسانی است که در تقویت و استحکام این بنای خبیث نقش داشته‌اند. به قول جناب مولانا:

هر که او بنهاد ناخوش سنتی، سوی او نفرین رود هر ساعتی
نیکوان رفتند و سنت‌ها بماند، وز لئیمان ظلم و لعنت‌ها بماند
تا قیامت هر که جنس آن بدان، در وجود آید بود رویش بدان
رگ رگست این آب شیرین آب شور، در خلایق می‌رود تا نفخ صور

پدیده زیرمیزی از منظر حقوقی

این مدرس حوزه و دانشگاه یادآور شد: از منظر حقوقی، زیرمیزی پزشکان می‌تواند تحت عنوان «وصول و دریافت مال نامشروع» یک بزه تلقی شود که از مصادیق کلاه‌برداری است. همچنین بر طبق اصل «مسئولیت پزشکی» که در قلمرو حقوق پزشکی مطرح است، پزشک نباید شروع درمان بیمار را به دریافت مبلغ یا مبالغی فراتر از تعرفه پزشکی یا توافق آن دو در چارچوب قانون مشروط کند.

مولوی تصریح کرد: در علم اخلاق، فصل ممیز انسان را که می‌تواند با سایر موجودات متفاوت باشد، وجه اخلاقی او می‌دانند، لذا شفقت‌ورزی از اوصاف انسان است و مولانا در این زمینه گفته است: مهر و رقت وصف انسانی بود،
خشم و شهوت وصف حیوانی بود

در پایان این بیان جناب سعدی را وجهه همت و توجه قرار دهیم که در بوستان در وصف شفقت سروده است:

خنک آنکه آسایش مرد و زن، گزیند بر آرامش خویشتن
نکردند رغبت هنرپروران، به شادی خویش از غم دیگران